بررسی تطبیقی مبانی لغوی تفسیر مجمع‌البیان طبرسی و کشاف زمخشری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور مرکز تهران جنوب

2 استادیار گروه معارف اسلامی،دانشکده ادبیات و علوم انسانی،واحد شهرکرد، دانشگاه شهرکرد،شهرکرد ،ایران

3 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی،واحد شیراز، دانشگاه شیراز،شیراز،ایران؛

چکیده

قرآن‌کریم به عنوان اصلی‌ترین منبع دینی در علوم مختلف تکلیف‌ساز و الهی، همچون؛ فقه، کلام، اخلاق، حدیث و... مورد توجه بوده و مبانی اساسی از آن استنباط شده است. شناخت مفردات قرآن‌کریم امری مهم در تفهیم آیات است. از این رو فهم آیات منوط به بررسی دقیق واژه‌های قرآن از نظر لغوی و نحوی است. سؤال اصلی پژوهش که با روشی توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته است، وجوه اشتراک و افتراق معناشناسی مفردات قرآن‌کریم از دیدگاه زمخشری در کشاف و طبرسی در مجمع‌البیان است. از یافته‌های پژوهش آنکه از وجوه اشتراک معناشناسی مفردات در کشاف و مجمع‌البیان؛ استناد به سنت رسول خدا(ص)، اشعار عرب، یافتن معنای الفاظ قرآن در عصر نزول و بهره‌گیری از قوه عقل و تدبر و پذیرش ترادف ناقص، واژه‌های معرب و دخیل است و از جمله وجوه افتراق می‌توان به: 1-گرایش‌های فقهی(حکم ذبیحه اهل کتاب)، 2- تفاوت دیدگاه‌ کلامی(آیه تبلیغ، امکان نسخ قرآن با خبر واحد)، 3- مباحث لغوی و ادبی(جایگاه همزه)، 4- مصداق اسباب نزول(ایمان ابوطالب، مصداق اهل بیت(ع) و نقش استحسان‌، اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


The Holy Qur’an.
Ibn Manzūr, Muhammad Ibn Mukrim (1414
AH). Lisān al-Arab, First, Beirut: Dar Sadir.
Abolfutouh Rāzī, Hossein (1408 AH). Rawd alJinān wa Rūh al-Jinān, first, Mashhad:
Astan Quds Razavi Islamic Research
Foundation.
Abu Musā, Muhammad (1408 AH). AlBalāgha al-Qur'an fī Tafsīr al-ZamMakhsharī wa Atharuhā fi al-Dirāsāt alBilāghīya, Cairo: Library of Wahaba.
Ismail Sini, Mahmoud (1414 AH). Al-Mukanaz
Al-Arabi al-Mu'āsir, Beirut: Lebanon
Publishing House.
Anbārī, Muhammad Bin Qāsim (1960). Kitāb
al-Azdād, with the efforts of Muhammad
Abolfazl Ibrahim, first, Kuwait: Al-Turāth
al-Arabi.
Anīs, Ibrahim (2003). Fi al-Lahajāt al-Arabīya,
First, Cairo: Al-Angelo Library.
Ayatollah Zadeh Shirazi, Morteza (1980). AlZamakhsharī Lughawīyan wa Mufassiran,
Cairo: Dar al-Thaqāfa.
Iravani, Morteza (2002). "The literaryexplanatory approach of Majma' Al-Bayan,”
Qur'anic Researches, No. 29 and 30, special
issue of Allameh Tabrisi (RA).
Babaei, Ali Akbar; Gholam Ali Azizi Kia;
Mojtaba Rouhani Rad (2000). Methodology
of Qur'an Interpretation; under the
supervision of Mahmoud Rajabi; First,
Tehran: Samt.
Bustānī, Fu'ād Afrām (1996). Abjadī
Dictionary, Tehran: Islami Publications.
Baghawī Halabī, Abdul Wahid bin Ali (1996),
Al-Addād fī Kalām al-Arab, by the efforts of
Gharra Hassan, 2nd edition, Damascus: Dar
Talās.
Bint al-Shātī, Ayesha 'Abd al-Rahman (1376
AH). The miracle of the Qur'an [Translated
by Hossein Saberi], First, Tehran: Scientific
and Cultural Publishing Company.
Jeffrey, Arthur (2007). Foreign Vocabulary of
The Qur'an [Translated by Fereydoun
Badrei], Second, Tehran: Tus.
Javāliqī, Mawhib bin Ahmad (1350 AH). Sharh
Al-Adab al-Kātib, First, Cairo: Al-Qudsi
School and Dar al-Kutub al-Arabi.
Jawāhirī, Sayed Mohammad Hassan (2009).
Textbook of translation: principles,
foundations and process of translation of the
Holy Qur’an, first, Qom: Research Institute
of Seminary and University.
Hā'rī Esfahani, Mohammad Hossein (1404
AH). Al-Fusūl al-Gharawīyyah fī Usul alFiqhīya, Qom: Dar ‘Ihyā ‘Ulūm alIslāmīyah.
Dhahabī, Mohammad Hossein (nd). Al-Tafsīr
wal-Mufassirūn, Beirut: Dar 'Ihyā' al-Turāth
al-Arabi.
Rāzī, Ahmad bin Fāris bin Zakaria (nd).
Mu'jam Maqāyīs al-Lughah, Arabic
language Software, Qom: Matna.
Rāzī, Ahmad bin Fāris bin Zakaria (1993). AlSāhibī Fi Fiqh al-Arabīya, First, Beirut:
Maktaba al-Maārif.
Rāghib Esfahānī, Hossein Bin Mohammad
(1412 AH). Al-Mufradāt, First, Damascus:
Dar al- ‘Ilm.
Rajabi, Mahmoud (2006). The Method of
Interpretation of the Qur'an, Second, Qom:
Research Center of Seminary and
University.
Ramadan, Abd al-Tawab (1988). Discussions
in Arabic Jurisprudence and Linguistics
[Translated by Hamidreza Sheikhi,] first,
Mashhad: Astan Quds Razavi.
Zarkashī, Badruddin (1428 AH). Al-Burhān fī
'Ulūm al-Qur'an, Research: Mustafa Abdul
Qadir Atta, First, Beirut: Dar al-Kutub al-
‘Ilmīya.
Zarkalī, Khair al-Din (2005). Al-A'lām, First,
Beirut: Dar al-'Ilm lil-Malāyīn.
Zamakhsharī, Mahmoud bin Omar (1407 AH).
Al-Kashāf, first, Beirut: Dar al-Kutub alArabi.
Sajestānī, Sahl bin Muhammad Abu Hatem
(1994). Al-Addād, First, NP: Library of AlThiqāfat al-Dīnīya.
Serājī, Nasser Kazem (1420 AH). Al-Tabrisī
wa Manhajuhū fi al-Tafsīr al-Lughawī,
First, Beirut: Dar al-Mortadā.
Sibiwayh, Amr bin Othman (2009). Al-Kitāb,
First, Beirut: Al-A'lamī Institute for Press.
Sibiwayh, Amr bin Othman, Al-Kitāb, Beirut:
Ālam al-Kitāb.
Suyūtī, Jalaluddin Abd al-Rahman bin Abi
Bakr (2005). Al-Mizhar fī Ulūm al-Lugha wa
Anwā’uhā, Research: Mohammad Abdur
Rahim, first, Beirut: Dar al-Fikr.
Suyūtī, Jalaluddin Abd al-Rahman bin Abi
Bakr (1408 AH). Mu'tarak al-Aqrān fī 'I'jāz
al-Qur’an, First, Beirut: Dar al-Kutub al-
‘Ilmīya.
Shāyi', Muhammad (1414 AH). Al-Furūq alLughawīyah, first, Riyadh: Al-Abīkān
Library.
Sāwī Joveinī, Mustafa (nd). Manhaj AlZamakhshrī fi Al-Tafsir al-Qur'an wa Bayān
I'jāzih, Cairo: Dar al-Ma'ārif.
Safavi, Kourosh (2000). An Introduction to
Semantics, First, Tehran: Islamic
Propagation Organization.
Safavi, Kourosh (2010). Discourses in
Linguistics; first, Tehran: Hermes.
Tabātabā'ī, Mohammad Hossein (1995).
Translation of Tafsir al-Mizan, Qom: Qom
Seminary Association, Islamic publishing
office.
Tabrisī, Fadl bin Hassan (1998). Tafsir of
Jawāmi' al-Jāmi', First, Tehran: Tehran
University Press.
Tabrisī, Fadl bin Hassan (1993). Majma' AlBayan fī Tafsir al-Qur'an, First, Tehran:
Nasser Khosrow Publishing House.
Turayhī, Fakhreddin (1996). Majma' alBahrayn, Tehran, Mortazavi Bookstore.
Alavi-Mehr, Hossein (1429 AH). Getting to
Know the History of Interpretation and
Commentators, second, Qom: Al-Mustafa
Al-Ālamīya Publications.
Ghazālī, Muhammad bin Muhammad (1324
AH). Al-Mustafā Min 'Ilm al-Usūl, first,
Beirut: Dar Sadr.
Fakhr Rāzī, Muhammad bin Omar (1420 AH).
Al-Mahsūl fī 'Ilm 'Usūl al-Fiqh, First, Beirut:
Dar al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Farāhīdī, Khalil bin Ahmad (1414 AH). Tartīb
Kitāb al-'Ayn, by the efforts of Mohammad
Hassan Bukā’ī; First, Qom: Al-Nashr alIslami Institute.
Qadour, Ahmed Mohammad (1999).
Introduction to Fiqh al-Lagheh alArabiyyah, first, Beirut: Dar al-Fikr alMu'āsir.
Qarzāwī, Youssef (2012). The Qur'an: The
Charter of Life, Tehran: Ehsan.
Mukhtar Omar, Ahmed (2001). Lexical Studies
in the Holy Qur'an and Its Readings, Cairo,
Ālam al-Kitāb.
Mukhtar Omar, Ahmed (nd). Ilm al-Dilāla,
Cairo: Ālam al-Kitab.
Morteza-Zubaidī, Muhammad bin Muhammad
(1414 AH). Tāj al-'Arūs, Beirut, Dar al-Fikr.
The Center for the Culture and Education of the
Qur’an (2003). The Encyclopaedia of the
Holy Qur’an, Qom: Boostan-e
Kitab(Islamic Propagation Office).
Mostafavi, Hassan (1996). Al-Tahqīq fī Kalimāt
al-Qur'an al-Karīm, First, Tehran: Book
Translation and Publishing Company.
Mustafa, Ibrahim; Abdul Qadir, Hamed; Ziyat,
Ahmad Hassan; Najjar Mohammad Ali
(1426 AH). Al-Mu’jam al-Wasīt, 5th ed.,
Tehran: Al-Sadegh Institute.
Muzaffar, Mohammad Reza (nd). Principles of
Fiqh, Np.
Ma'rifat, Mohammad Hadi (1410 AH). AlTamhīd fī Ulūm al-Qur'an, Qom: Qom
Seminary, Managing Center.
Monajad, Nouruddin Mohammad (1417 AH).
Al-Tarāduf fi Al-Qur'an al-Karim bayn alNazarīya wal-Tatbīq, First, Damascus: Dar
al-Fikr.
Mehna, Abdullah Ali (1413 AH). Lisān alLisān: Tahdhīb Lisān al-Arab, Beirut, Dar
al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Musa, Hossein Youssef (1410 AH). Al-Ifsah fi
Fiqh al-Lugha, Qom: Library of Islamic
Studies.
Natel Khanlari, Parviz (1968). linguistics and
Persian language, First, Tehran: Farhang
Iran Foundation Publications.
Ibn Hisham, Abdullah bin Yusuf (2017).
Mughni al-Labib 'an Kutub al-A’ārīb
[Translated by Mohammad bin Arafa alDasuqi], first, Beirut: Zain al-Abidin
Publishing House.
Gazar, Mohammad Hasan (2011). "Jawām' AlJame' and Kashāf in a comparative view,"
Qur'anic Researches, No. 29 and 30, special
issue of Allameh Tabrisī (RA).