نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران.
4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران
چکیده
در مقاله حاضر، چیستی و مبانی نظریه «تفسیر سه لایه‌ای قرآن کریم» بررسی شده است. نخست، نظریه تعریف شده و بر سه لایه تایخی، فراتاریخی و عصری مشتمل دانسته شده است. لایه تاریخی همان فهم عرب حجاز عصر پیامبر(ص) از آیات قرآن به شمار آمده و اظهار شده است، برای شناخت چنان فهمی باید به معهودات آن مردم مراجعه کرد که برخی از آنها، ظاهر و سیاق آیات، آیات مشابه، شخصیت مخاطبان قرآن، حوادث آن عصر و مصر، فرهنگ و تاریخ آن مردم و عهدین بر شمرده شده است. لایه فراتاریخی نیز عبارت از یک معرفتی دانسته شده است که میان همه اقوام بشری مشترک و مقبول باشد که با الغای خصوصیات عصر و مصر نزول قرآن به دست می آید. لایه عصری عبارت از تطبیق مسائل و حاجات و مقتضیات عصر حاضر بر همان معرفت مشترک و مقبول بشری حاصل می گردد. برخی از مهم ترین مبانی این نظریه که در این مقاله بدان پرداخته شده، عبارت از عرفی و گفتاری و تدریجی النزول و تاریخمندی و حاشیه بر متن بودن از یک سو و تطور مقتضیات قومی و ضرورت حل تعارض ظاهری میان قرآن و علم و مدرنیته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
-قرآن کریم
1-آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
2-ایازی، سیدمحمدعلی(1386). ملاکات احکام و شیوه‌های استنکاف آن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
3-رضایی اصفهانی(1387). محمد علی؛ منطق تفسیر قرآن، قم: جامعه المصطفی العالمیه.
4-زمخشری، بدر الدین (1415ق). البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.
5-شاه ولی الله، احمد بن ابراهیم (1382). فوز الکبیر فی اصول التفسیر؛ زاهدان: صدیقی.
6-شحاته، عبدالله محمود (1369). درآمدی به تحقیق در اهداف و مقاصد سوره‌های قرآن کریم، ترجمه سید محمدباقر حجتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
7-طباطبائی، محمدحسین(1361). قرآن در اسلام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
8- طباطبائی، محمدحسین ؛ شیعه در اسلام (1388). چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب قم.
9-عباسی، مهرداد(1395). «رویکرد تاریخی فضل الرحمان به قرآن بررسی توصیفی_تحلیلی»، تاریخ و تمدن اسلامی، 12، 23، 151-183.
10-علمی، محمدجعفر (1386). «بررسی و نقد نظریه فضل الرحمان در بازسازی اجتهاد در دین»، علوم سیاسی، 10، 37، 71-148.
11- علمی، محمدجعفر (1385). «فضل الرحمان و اندیشه های وی در باب فهم و تفسیر قرآن»، مدرسه، 2، 4، 71-148.
12-قاسمی، جمال الدین (1389). محاسن التأویل، ط2، بیروت: دارالفکر.
13-کلانتری، ابراهیم (1387). بررسی نظریه بطون از نگاه استاد معرفت. در معرفت قرآنی یادنگار آیت الله محمد هادی معرفت، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
14-کلینی، محمد بن یعقوب (1401ق). الکافی، بیروت: دار التعارف.
15-معرفت، محمدهادی (1380). التفسیر والمفسرون فی ثوبه الشقیب، قم: التمهید.
16- معرفت، محمدهادی (1416ق). التمهید، قم: التمهید.
17-مغنیه، محمدجواد (1424ق). تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
18-نکونام، جعفر(1378). «عرفی بودن زبان قرآن»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 1378، 20، 13-25.
19- نکونام، جعفر (1390). درآمدی بر معناشناسی قرآن، چاپ اول، قم: نینوا.
20- نکونام، جعفر (1380). درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، چاپ اول، تهران: هستی نما.
21- نکونام، جعفر 1379). «زبان قرآن گفتاری یا نوشتاری». پژوهش‌های فلسفی-کلامی، 1379، 3، 20-37.
22- نکونام، جعفر (1385). «جستاری در تاریخ‌گذاری قرآن»؛ پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش اول.
23- نکونام، جعفر (1388). «تفسیر تاریخی قرآن کریم»؛ پژوهش دینی، 1378، ش19، 41-68.
24- نکونام، جعفر (1399). «بررسی نظریه خطابه بودن زبان قرآن»؛ پرتو وحی، 1393، ش1، 23-46.
25- نکونام، جعفر (10 مهر1399). «تئوری تفسیر سه لایه‌ای قرآن کریم»، گروه فلسفی تیرداد، https://t.me/joinchat/Aesof0Ja90QD1mvfXRUa1w
26- نکونام، جعفر و قنبری، خلیل(10 مهر 1399). «نشست قرآن، کلام خدا یا رویای نبی ؟»، صدانت، https://3danet.ir/1.
27- نکونام، جعفر و آرمین، محسن و درزی، قاسم(10 مهر1399). «نشست تخصصی بررسی تفسیر سه‌لایه‌ای قرآن کریم»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، http://www.ihcs.ac.ir/fa/news/16208.
28- نکونام، جعفر (10 مهر1399). «تفسیر سه لایه‌ای قرآن کریم»، چیستی‌ها، http://chistiha.com/wp-content/uploads/2018/03.
29- نکونام، جعفر (10مهر 1399). «کوتاه از نشست قرائت های مختلف از قرآن کریم»، جام جم، https://www.magiran.com/article/2342076
30- نکونام، جعفر.(1399، 10 آبان)، یادداشت‌های تلگرامی.
Ālūsī, Mahmoud (1415 AH). Ruh al-Ma'ānī fī Tafsīr al-Qur'an, Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmīya.
Ayazi, Seyed Mohammad Ali (2007). Criteria of Rulings and Methods of Its Objection, Qom: Islamic Propagating Office.
Rezaei Esfahani. Mohammad Ali (2009), Logic of Qur'an Interpretation, Qom: Mustafa Al-Alamiyah University.
Zamakhsharī, Badruddīn (1415 AH). Al-Burhān fī Uloom Al-Qur’an, Beirut: Dar Al-Ma'rifah.
Shah Walīullāh, Ahmad Ibn Ibrahim (2003). Fawz al-Kabīr fī 'Usūl al-Tafsīr; Zahedan: Siddiqi.
Shahāta, Abdullah Mahmoud (1990). An Introduction to Research on the Purposes and Purposes of the Surahs of the Holy Qur’an (Translated by Seyyed Mohammad Baqir Hojjati), Tehran: Islamic Culture Publishing Office.
Tabātabā'ī, Mohammad Hussein (1982). Qur’an in Islam, Qom: Islamic Publications Office.
Tabātabā'ī, Mohammad Hussein (2009), Shi'a in Islam, Fifth Edition, Qom: Boostan-e Ketab.
Abbasi, Mehrdad (2006). "The historical approach of Fadl-ur-Rehman to the Qur'an, a descriptive-analytical study", History and Islamic Civilization, 12(23): 151-183.
Elmi, Mohammad Ja'far (2007). "Study and Critique of Fadl-ur-Rehman's Theory in the Reconstruction of Ijtihad in Religion", Politics, 10 (37): 71-148.
Elmi, Mohammad Ja'far (2006). "Fadl-ur-Rehman and his thoughts on understanding and interpreting the Qur'an", Madrasa, 2(4): 71-148.
Ghasemi, Jamaluddin (2010). Mahāsin al-Ta'wīl, 2nd edition, Beirut: Dar al-Fikr.
Kalantari, Ibrahim (2008). A study of Butūn Theory from the Perspective of the Master Ma'rifat (In Qur’anic Knowledge, in Honor of Ayatollah Mohammad Hadi Ma'rifat), First Edition, Tehran: Publications of the Institute of Islamic Culture and Thought.
Kulaynī, Muhammad ibn Ya'qub (1401 AH). Al-Kāfī, Beirut: Dar al-Taāruf.
Ma'rifat, Mohammad Hadi (2001). Al-Tafsīr wal-Mufassirūn, Qom: Al-Tamhīd.
Ma'rifat, Mohammad Hadi (1416 AH). Al-Tamhīd, Qom: Al-Tamhīd.
Mughnīyah, Mohammad Jawad (1424 AH). Tafsir Al-Kāshif, Tehran: Dar al-Kutub al-Islāmīya.
Nekounam, Ja'far (1999). "The public language of the Qur'an", Historical Studies of the Qur'an and Hadith, 1999, 20: 13-25.
Nekounam, Ja'far (1390). An Introduction to the Semantics of the Qur'an, First Edition, Qom: Neynava.
Nekounam, Ja'far (2001). An Introduction to Qur’anic Dating, First Edition, Tehran: Hastinama.
Nekounam, Ja'far (2000). "Spoken or written language of the Qur'an". Philosophical-Theological Researches, 3: 20-37.
Nekounam, Ja'far (2006). "An inquiry into the Qur'an dating", Research Journal of Qur’an and Hadith, 1.
Nekounam, Ja'far (2009). "Historical Interpretation of the Holy Qur’an"; Religious Research, 1999, 19: 41-68.
Nekounam, Ja'far (2020). "Study of the theory of the addressing language of the Qur'an", Parto-e Vahy, 1: 23-46.
Nekounam, Ja'far (October 10, 2020). "Theory of three-layer interpretation of the Holy Qur’an", Tirdad Philosophical Group (https://t.me/joinchat/Aesof0Ja90QD1mvfXRUa1w)
Nekounam, Ja'far and Ghanbari, Khalil (October 1, 2016). "Meeting: the Qur’an,
the word of God or the dream of the Prophet?", Sedanat (https://3danet.ir/1).
Nekounam, Ja'far; Armin, Mohsen; Darzi, Qasim (October 1, 2016). "Specialized meeting on the three-layer interpretation of the Holy Qur’an", Institute of Humanities and Cultural Studies (http://www.ihcs.ac.ir/fa/news/16208).
Nekounam, Ja'far (10 October 2020)."Three Layer Interpretation of the Holy Qur’an", Chistiha (http://chistiha.com/wp-content/uploads/2018/03).
Nekounam, Ja'far (10 October 2020). "Brief of the meeting of different readings of the Holy Qur’an", Jam-e Jam (https://www.magiran.com/article/2342076).
Nekounam, Ja'far (31 October 2020), Telegram Notes.
)