Document Type : The scientific research paper
Authors
1 Professor at the Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran. Iran.
2 PhD graduate in Quran and Hadith Sciences. University of Tehran . Iran.
Abstract
Ibn Abbas is one of the most famous exegete companions known as the grandmaster of the Meccan school of interpretation. His prominent position is due to the large number of interpretive narrations quoted from him. Numerous works in the interpretation of the Qur'an are attributed to him, among which some works are more famous due to the possibility of his own writing or direct quotation from him or their important contents. One of the famous exegetical works attributed to Ibn Abbas is called “Tanwīr al-Miqbās.” According to the content evaluation, the authenticity of the attribution of this work to Ibn Abbas cannot be accepted; The most important reasons in terms of content are as follows: problems in the number of words and letters of some surahs, the existence of words indicating quotations from other companions and followers, the existence of later terms and the existence of late sectarian and theological evidence. Similarly, both documentary and bibliographic and historical reviews confirm this conclusion as well.
Keywords
Article Title [Persian]
اعتبارسنجی اصالت انتساب «تنویر المقباس» به ابن عباس
Authors [Persian]
- عبدالهادی فقهی زاده 1
- سید جعفر صادقی 2
1 استاد گروه معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 فارغ التحصیل دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران
Abstract [Persian]
عبدالله بن عباس یکی از مشهورترین صحابیان مفسر است که او را رئیس مکتب تفسیری مکه می‌دانند. جایگاه برجسته این مفسر به سبب کثرت روایات تفسیری نقل شده از اوست. آثار متعددی در حوزه تفسیر قرآن به او منتسب شده که در این میان برخی آثار به دلیل احتمال تألیف به دست خود وی یا نقل مستقیم از او و یا اهمیت محتوا، شهرت بیشتری دارند. یکی از آثار تفسیری مشهور منسوب به ابن عباس «تنویر المقباس» نام دارد. ارزیابی این اثر نشان می دهد که از لحاظ محتوایی به دلایلی چون اشکال در عدد کلمات و حروف برخی سور، وجود الفاظی دال بر نقل از دیگر صحابیان و تابعان، وجود اصطلاحات متأخر و وجود شواهد فرقه ای و کلامی متأخر نمی توان اصالت انتساب این اثر را به ابن عباس پذیرفت؛ همچنانکه، از دیدگاه سندی و نیز کتابشناسی و تاریخی هم ارزیابی ها همین نتیجه را تأیید می کنند.
Keywords [Persian]
- عبدالله بن عباس
- تنویر المقباس
- التفسیر الواضح
- فیروزآبادی
- قرآن کریم
- ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن محمد (بی‌تا)، العبر ودیوان المبتدأ والخبر فی أیام العرب والعجم والبربر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
- ابن‌الندیم، محمد بن ابی‌یعقوب (بی‌تا)، فهرست ابن‌الندیم، قم: مکتبة اهل البیت
- ابن‌حبان، محمد (1393ق)، الثقات، حیدر آباد هند: مجلس دائرة المعارف العثمانیة
- همو (1411ق)، مشاهیر علماء الأمصار، المنصورة: دار الوفاء للطباعة والنشر والتوزیع
- ابن‌حجر، احمد بن علی (1404ق)، تقریب التهذیب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع
- همو (1418ق)، العجاب فی بیان الأسباب، دار ابن‌الجوزی
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1412ق)، الاستیعاب، بیروت: دارالجبل
- ابن‌عساکر، علی بن حسن (1415ق)، تاریخ مدینه دمشق، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع
- امین، احمد (2012م)، فجر الاسلام، مصر: مؤسسة هنداوی للتعلیم والثقافة
- معرفت، محمد هادی (1425ق)، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج1، مشهد: الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه
- بلاذری، أحمد بن یحیی (1959م)، أنساب الأشراف، معهد المخطوطات بجامعة الدول العربیة
- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله (بی‌تا)، کشف الظنون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
- حسینی جلالی، محمد حسین (1422ق)، فهرس التراث، قم: دلیل ما
- خطیب بغدادی، احمد بن علی (1974م)، تقیید العلم، بی‌جا: دار احیاء السنة النبویة
- دینوری، احمد بن داود (1960م)، الاخبار الطوال، قاهرة: دار إحیاء الکتب العربی
- ذهبی، محمد بن أحمد (1382ق)، میزان الاعتدال، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر
- همو (1413ق)، سیر أعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة
- ذهبی، محمد حسین (بی‌تا)، التفسیر و المفسرون، قاهرة: مکتبة وهبة
- ربیعی آستانه، م. (زمستان 1384ش)، «ابن‌عبّاس و مقام بلند وی در تفسیر»، پژوهش‌های قرآنی، ویژه نامه ترجمه قرآن، شماره 44، صص 192 -201
- رحمتی، م. (بی‌تا)، «تفسیر ابن‌عبّاس»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی
- زرکلی، خیرالدین (1980م)، الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین
- سبکی، عبدالوهاب بن علی (بی‌تا)، طبقات الشافعیة الکبرى، دار إحیاء الکتب العربیة
- سزگین، محمد فؤاد (1411)، تاریخ التراث العربی، المجلد الاول: فی علوم القرآن و الحدیث، المملکة العربیة السعودیة: جامعة الامام محمد بن السعود الاسلامیة
- همو (1408ق)، تاریخ التراث العربی، المجلد الثامن: علم اللعة الی حوالی سنة 430ه، المملکة العربیة السعودیة: جامعة الامام محمد بن السعود الاسلامیة
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1416ق)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالفکر
- صدر، سید حسن (1951م)، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، بیروت: دارالرائد العربی
- طبری، احمد بن عبدالله (1356ق)، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربى، قاهرة: مکتبة القدسی لصاحبها حسام الدین القدسی
- طهرانی، آقابزرگ (1403ق)، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء
- عاملی، ابراهیم (بی‌تا)، تفسیر عاملی، تهران: کتابخانه صدوق
- العزانی، خالد بن صالح بن محمد (2006ق)، جهود الصحابة فی اللغة، عمان: جدارا للکتاب العالمی
- عسکری، سید مرتضی (1415ق)، القرآن الکریم و روایات المدرستین، تهران: المجمع العلمی الاسلامی
- فان‌اس، ژوزف (فروردین – تیر 1371ش)، «متونی درباره کرامیه»، ترجمه احمد شفیعی‌ها، معارف، شماره 25، صص 34- 118
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا)، تنویر المقباس من تفسیر ابن‌عبّاس، لبنان: دار الکتب العلمیة
- کحاله، عمر (بی‌تا)، معجم المؤلفین، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
- موتسکی، ه. (زمستان 1385ش)، «تاریخ گذاری تفسیر موسوم به ابن‌عبّاس»، ترجمهمرتضی کریمی نیا، علوم حدیث، شماره4، صص 31- 48
- مهدوی‌راد، م. ع. ، نیل‌ساز، ن. (1385ش)، «تاریخ‌گذاری تفسیر منسوب به ابن‌عبّاس: نقد روش تحلیل ادبی ونزبرو و ریپین»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال 3، شماره 2، صص 27 -64
- موسوی خرسان، سید محمد مهدی (1428ق)، موسوعة عبدالله بن عباس، عراق: مرکز الأبحاث العقائدیة
- نجفی، ک. (1382ش)، «چند اثر در مطالعات قرآنی»، مجله کتاب ماه دین، شماره 69 و68، صص 110 -119
- نیل‌ساز، نصرت (1393ش)، خاورشناسان و ابن‌عبّاس، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
منابع لاتین:
- 41. Berg, Herbert (2004), Ibn Abbas in Abbasid-Era tafsir, In Abbasid Studies: Occasionol papers of the school of Abbasid Studies. Cambridge 6-10 July 2002, edited by James E.Montgomery, Leuven: Peeters Publishers, 2004, pp. 129 _146.
- 42. Gilliot, Claud (2002), Exegesis of the Qurān: Classical and Medieval, Encyclopaedia of the Qurān, Leiden–Boston: Brill.
- 43. Rippin, Andrew (1994), tafsir Ibn Abbas and Criteria for dating early tafsir texts, in JSAI 38-83.
- 44. Wansbrough, John (2004), Quranic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation, USA.
Ibn Khaldūn, Abu Zayd Abdul Rahman ibn Muhammad (nd), Al-‘Ibar wa Dīwān al-Mubtada’ wa al-Khabar fī Ayyām al-‘Arab wal-‘Ajam wal-Barbar, Beirut: Dar 'Ihyā’ al-Turāth al-Arabi.
Ibn al-Nadīm, Muhammad ibn Abi Ya'qūb (nd), Al-Fihrist, Qom: Maktabat Ahl al-Bayt (AS).
Ibn Habbān, Muhammad (1393 AH), Al-Thiqāt, Hyderabad, India: Assembly of the Ottoman Encyclopedia.
Ibn Habbān, Muhammad (1411 AH), Mashāhīr ‘Ulamā al-Amsār, Al-Mansoura: Dar Al-Wafa.
Ibn Hajar, Ahmad Ibn Ali (1404 AH), Taqrīb al-Tahdhīb, Beirut: Dar al-Fikr.
Ibn Hajar, Ahmad Ibn Ali (1418 AH), Al-‘Ijāb fī Bayān al-Asbāb, Dar Ibn Al-Jawzī.
Ibn Abdul Birr, Yusuf bin Abdullah (1412 AH), Al-Istī'āb, Beirut: Dar al-Jabal.
Ibn ‘Asākir, Ali Ibn Hassan (1415 AH), Ta’rīkh Madīna Damascus, Beirut: Dar al-Fikr.
Amin, Ahmad (2012), Fajr al-Islam, Egypt: Hindawi Institute.
Ma’rifat, Mohammad Hadi (1425 AH), Al-Tafsir wa Al-Mufassirūn, Mashhad: Al-Radawīya University.
Balāzurī, Ahmad Ibn Yahyā (1959), Ansāb Al-Ashrāf, Ma’had al-Makhtūtāt bi Jāmi'at al-Duwal al-Arabīya.
Haji Khalīfa, Mustafa bin Abdullah (nd), Kashf al-Dhunūn, Beirut: Dar 'Ihyā’ al-Turāth al-Arabi.
Hosseini Jalali, Mohammad Hossein (1422 AH), Fihris al-Turāth, Qom: Dalil-e Ma.
Khatīb Baghdadi, Ahmad Ibn Ali (1974), Taqyīd al-‘Ilm, Np: Dar 'Ihyā’ al-Turāth al-Sunnat al-Nabawīya.
- Dīnawarī, Ahmad Ibn Dāwūd (1960), Al-Akhbāar al-Tiwāl, Cairo: Dar 'Ihyā’ al-Kutub al-Arabi.
Zahabī, Muhammad Ibn Ahmad (1382 AH), Māzān al-'I’tidāl, Beirut: Dar Al-Ma'rifa.
Zahabī, Muhammad Ibn Ahmad (1413 AH), Sīyar 'A'lām al-Nubalā, Beirut: Al-Risāla Institute.
Zahabī, Mohammad Hussein (nd), Al-Tafsīr wal-Mufassirūn, Cairo: Maktaba Wahaba.
Rabiee Astaneh, M. (Winter 2005), “Ibn Abbas and his high position in interpretation”, Qur’anic Researches, special issue of Qur’an translation, 44: 192-201.
Rahmati, M. (nd), “The commentary of Ibn Abbas”, Encyclopedia of the Islamic World, Islamic Encyclopedia Foundation.
Zerkelī, Khair al-Din (1980), Al-'A'lām, Beirut: Dar Al-‘Ilm.
Sabkī, Abdul Wahāb bin Ali (nd), Tabaqāt al-Shāfi'īyat al-Kubrā, Dar 'Ihyā’ al-Kutub al-Arabi.
Sezgin, Muhammad Fou’ad (1411 AH), History of Arab Heritage, First volume: In the Sciences of the Qur’an and Hadith, Saudi Arabian: Imam Muhammad Ibn Saud Islamic Society.
Sezgin, Muhammad Fou’ad (1408 AH), History of Arab Heritage, Eighth volume: The Science of the language until around the year 430 AH, Saudi Arabia: The University of Imam Muhammad Ibn al-Saud al-Islam.
Suyutī, Abdul Rahman bin Abi Bakr (1416 AH), Al-'Itqān fī ‘Ulūm al-Qur’an, Beirut: Dar al-Fikr.
Sadr, Sayed Hassan (1951), Ta’sīs al-Shī'a li ‘Ulūm al-Islam, Beirut: Dar al-Rā’id al-Arabi.
Tabarī, Ahmad Ibn Abdullah (1356 Ah), Dhakhā’ir al-‘Uqbā fī Manāqib Dhawi al-Qurbā, Cairo: Al-Maktabat al-Qudsī.
Tehrani, AqāBuzurg (1403 AH), Al-Dharī’a, Beirut: Dar al-Azwā’.
Āmilī, Ibrahim (nd), The Commentary of Āmilī, Tehran: Sadough Library.
Al-Azānī, Khalid bin Saleh bin Muhammad (2006 AH), Juhūd al-Sahāba fi al-Lugha, Oman: Jidaran li al-Kitāb al-Alamī.
Askari, Sayed Mortadā (1415 AH), Al-Qur’an al-Karīm wa Riwāyāt al-Madrisatayn, Tehran: Islamic Scientific Association.
Fan S, Joseph (April – July 1992), “Texts about Karrāmiah” (translated by Ahmad Shafi'iha), Maaref, 25: 118-34.
Firūzābādī, Muhammad ibn Ya`qūb (nd), Tanwīr al-Miqbās min Tafsīr Ibn Abbas, Lebanon: Dar al-Kiutub al-‘Ilmīyah.
Kahāla, Omar (nd), Mu'jam al-Mu'allifīn, Beirut: Dar 'Ihyā’ al-Turāth al-Arabi.
Motsky, Harald. (Winter 2006), “Dating the commentary attributed to ibn Abbas” (translated by Morteza Kariminia), Hadith Sciences, 4: 31-48.
Mahdavirad, Mohammad Ali; Nilsaz, Nusrat (2006), “Dating the commentary attributed to Ibn Abbas: a critique of the method of literary analysis of Wansbrough and Rippin”, Research in Qur’anic and Hadith Sciences, 3(2): 27-64.
Mousavi Kharsan, Seyyed Mohammad Mahdi (1428 AH), Encyclopedia of Abdullah bin Abbas, Iraq: Center for Doctrinal Research.
Najafi, K. (2003), “Some works in Qur’anic studies”, Ketab-e Mah 68 & 69: 110-119.
Nilsaz, Nosrat (2014), Orientalists and Ibn Abbas, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
Berg, Herbert (2004), Ibn Abbas in Abbasid-Era Tafsir, In Abbasid Studies: Occasional papers of the school of Abbasid Studies. Cambridge 6-10 July 2002, edited by James E. Montgomery, Leuven: Peeters Publishers, pp. 129 _146.
Gilliot, Claud (2002), Exegesis of theQurān: Classical and Medieval, Encyclopaedia of the Qurān, Leiden–Boston: Brill.
Rippin, Andrew (1994), Tafsir Ibn Abbas and criteria for dating early Tafsir texts, in JSAI 38-83.
Wansbrough, John (2004), Qur’anic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation, USA.
)