نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران
2 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران
چکیده
از دیر باز تا کنون در میان متفکران اسلامی در مورد چیستی، علت وقوع متشابه در قرآن و تاویل آن، اختلافات فراوانی وجود دارد. هر کدام از این متفکران با توجه به مسلک و روش خود در این موضوع سخن گفته‌اند. در این میان دیدگاه «شریعت سنگلجی» قابل توجه است. سنگلجی –که به نواندیشی و تمایل به قرآن بسندگی شناخته شده- بر این عقیده است که متشابهات قرآنی به معنای مآل و عاقبت امر است و تنها شامل مفاهیم غیبی می‌گردد. عموم مردم به علت اشتغال فراوان با محسوسات، از درک متشابهات ناتوانند. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی - تحلیلی می کوشد تا ضمن گزارش دقیق دیدگاه او برخی از ابعاد نظریه سنگلجی را به بحث نشیند. نتیجه پژوهش نشان می دهد، دیدگاه سنگلجی از دقت بالا و اعتبار لازم برخوردار نیست چه این که متشابه تنها شامل مفاهیم غیبی نیست بلکه مفاهیم مادی را نیز در بر می‌گیرد. نتیجه این پژوهش در حوزه مطالعات قرآن پژوهشی و تفسیر کاربرد دارد
کلیدواژه‌ها
- قرآن
- ابن تیمیة الحرانی، تقی الدین أبو العباس أحمد بن عبد الحلیم، (1416ق)، مجموع الفتاوى، محقق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، المدینة النبویة،
- ابن درید، محمد بن حسن، (1988م)، جمهرة اللغة، بیروت، دار العلم للملایین.
- ابن فارس، احمد بن فارس، (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، هارون، عبدالسلام محمد، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
- ابوعبیده، معمر بن مثنى، (1381ق)، مجاز القرآن، محقق: فواد سزگین، قاهره، مکتبة الخانجی.
- الأزهری، محمّد بن احمد، (1421ق)، تهذیب اللغة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
- آیتى، عبدالمحمد، (1374ش)، ترجمه قرآن( آیتى)، تهران، صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران، انتشارات سروش.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1376ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق/ مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، بیروت، دار العلم للملایین.
- حلى، حسن بن یوسف، (1425ق)، نهایة الوصول الى علم الأصول، قم، موسسه الامام الصادق( ع).
- راغب اصفهانى، (1412ق)، حسین بن محمد. مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم، چاپ اول، 1412 ق.
- زرکشى، محمد بن بهادر، (1410ق)، البرهان فى علوم القرآن، جمال حمدی ذهبی و ابراهیم عبدالله کردی، لبنان، دار المعرفة.
- شریعت سنگلجی، (بیتا)، محمد حسن ، کلید فهم قرآن، بیجا، دانش.
- صفار، محمد بن حسن. (1404ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم. محسن کوچه باغی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
- صنعانى، عبدالرزاق بن همام، (1411ق)، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، بیروت، دار المعرفة.
- طباطبایی، هادی، (1397ش)، حدیث نو اندیشان دینی پس از سروش، تهران، کویر.
- طبرى، محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، بیروت، دار المعرفة.
- طوسى، محمد بن حسن، (1376ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد حبیب عاملى، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- عیاشى، محمد بن مسعود، (1380ق)، التفسیر (تفسیر العیاشی)، هاشمی رسولى، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة.
- فاکر میبدی، محمد، چیستی محکم و متشابه از نگاه علامه طباطبایی، نشریه معرفت، (آبان 1393 - شماره 203) از صفحه 11 تا 32.
- فخر رازى، (1420ق)، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر( مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- فراهیدى، (1409ق)، خلیل بن احمد. کتاب العین. قم: نشر هجرت.
- کلینى، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
- محمود، حامد، (1423ق)، القاموس المبین فی إصطلاحات الأصولیین، ریاض، دار الزاحم.
- معرفت، محمدهادى، (1427ق)، التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، المعاونیة الثقافیة، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
- مقاتل بن سلیمان، (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، محقق: شحاته، عبدالله محمود، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
Abu Ubaydah, Mu'ammar ibn Muthanna, (1381 AH), Majāz al- Qur'an, researcher: Fuʿād Sezgin, Cairo, Maktabah al-Khanji.
Āyatī, Abdul Muhammad, (1995 AD), Translation of the Qur’an (Āyatī), Tehran, Islamic Republic of Iran Broadcasting, Soroush Publications.
Ayyashi, Muhammad Ibn Mas’ud, (2001 AH), Tafsir (Tafsir Al-Ayyashi), Hashemi Rasuli, Tehran, Islamic Scientific Library.
Azharī, Muhammad ibn Ahmad, (1421 AH), Taḥdhīb al-Lughah, Beirut, Dar Al-Ihyā Al-Turāth Al-Arabī, first edition.
Faker Meybodi, Mohammad, The Quiddity pf Muḥkam and Mutashābih from the point of view of Allameh Tabataba’i, Ma’refat Magazine, (November 2014 - No. 203) from pages 11 to 32.
Fakhr al-Rāzī, (1420 AH), Muhammad ibn Umar, Tafsir al-Kabīr (Mafātīḥ al-Ghayb), Beirut, Dar Al-Ihyā Al-Turāth Al-Arabī.
Farāhīdī, (1409 AH), Khalil ibn Ahmad. Al-'Ayn. Qom: Hijrat Publishing.
Hillī, Hassan Ibn Yūsuf, (1425 AH), Nihāyah al-Wuṣūl ilā Ilm al-Uṣūl, Qom, Imam Sadiq (AS) Institute.
Ibn Duraid, Muhammad ibn Hassan, (1988 AD), Jamhara al-Lughah, Beirut, Dar al-Ilm lil Malāyīn.
Ibn Fāris, Ahmad Ibn Fāris, (1404 AH), Muʿjam Maqāyis al-Lughah, Harun, Abdul Salam Muhammad, Qom, Islamic Media School.
Ibn Taymiyyah al-Ḥarrānī, Taqī al-Dīn Abū al-Abbas Ahmad ibn Abd al-Halim, (1416 AH), Collection of Fatwas, researcher: Abd al-Rahman ibn Muhammad ibn Qasim, Medina, Majma' al-Mulk.
Jawharī, Ismail Ibn Hammad, (1376 AH), Al- Ṣiḥāḥ: Taj al-Lughah wa Ṣiḥāḥ Al-Arabiya, researcher / editor: Attar, Ahmad Abd al-Ghafur, Beirut, Dar al-Ilm lil Malāyīn.
Kulaynī, Muhammad Ibn Ya'qub, (1407 AH), Al-Kāfī, editor: Ali Akbar Ghaffari and Mohammad Akhundi, Tehran, Islamic Bookstore.
Mahmoud, Hamed, (1423 AH), Al-Qāmūs al-Mubīn fi Istilahat al-Usūlīn, Riyadh, Dar Al-Zahim.
Ma’refat, Mohammad Hadi, (1427 AH), Al-Ta’wīl fi Mukhtalaf al-Mazahib wa al-Ara, Tehran, World Assembly for the approximation of Islamic religions, Cultural Institute, Center for Research and Scientific Studies.
Muqātil Ibn Sulaymān, (1423 AH), Tafsir Muqātil Ibn Sulaymān, researcher: Shehata, Abdullah Mahmoud, Beirut, Dar Al-Ihyā Al-Turāth Al-Arabī.
Rāghib Isfahāni, (1412 AH), Hussein bin Muhammad. Mufradāt Alfāẓ al-Qur’an. Beirut: Dar al-Qalam, first edition.
Saffar, Muhammad ibn Hassan. (1404 AH), Basā’ir al-Darajāt fi Fazail Al Muhammad, peace be upon him. Mohsen Baghi Alley, Qom: Ayatollah Al-Mar’ashī Al-Najafi School.
San’ani, Abd al-Razzaq ibn Hammām, (1411 AH), Tafsir al-Qur'an al-Aziz al-Musammā Tafsir Abd al-Razzaq, Beirut, Dar al-Ma'rifah.
Sanglaji, Shari’at, (nd), Mohammad Hassan, The Key to Understanding the Qur'an, np, Danesh.
Ṭabarī, Muhammad ibn Jarīr, (1412 AH), Jami' al-Bayān fi Tafsir al-Qur’an (Tafsir al-Ṭabarī), Beirut, Dar al-Ma'rifah.
Tabataba’i, Hadi, (2019 AD), Hadith of religious thinkers after Soroush, Tehran, Kawir.
Tūsī, Muhammad ibn Hassan, (1376 AH), Al-Tibyān fi Tafsir al-Qur’an, research: Ahmad Habib Amulī, Beirut, Dar Al-Ihyā Al-Turāth Al-Arabī.
Zarkashī, Muhammad ibn Bahadur, (1410 AH), Al-Burhān Fi Ulūm Al-Qur’an, Jamal Ḥamdī Zhahabī and Ibrahim Abdullah Kurdi, Lebanon, Dar al-Ma'rifah
)