بررسی تطبیقی آراء مفسران در تفسیر «قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی» با تکیه بر ارتباط آیات

برومند, محمد حسین; جودوی, امیر; شهبازی, سامیه

doi:10.30473/quran.2022.8254

بررسی تطبیقی آراء مفسران در تفسیر «قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی» با تکیه بر ارتباط آیات

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.

² دکتری تفسیر تطبیقی، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.

10.30473/quran.2022.8254

چکیده

مفسران در تفسیر آیه «قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی» (اعراف/143) درباره اعتقاد حضرت موسی(ع) در لحظه بیان این کلام، به امکان یا عدم امکان رؤیت خداوند اختلاف کرده و به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته ی اول معتقدند این آیه نشان می‌دهد حضرت موسی(ع) در این کلام خود، رؤیت خداوند را ممکن می‌دانسته و علت درخواست را این موارد می‌دانند: برای یقین قلبی، شک در اثر وسوسه شیطان، منافات نداشتن با مقام نبوت به دلیل توبه، درخواست امکان رؤیت از خدا و نهایتاً نداشتن درجه ومقام رؤیت. دسته دوم از مفسران با اعتقاد به اینکه حضرت موسی(ع) رؤیت خدا را غیر ممکن می‌دانسته است دلایل درخواست رؤیت را اینگونه مطرح می‌کنند: طلب رؤیت از اشتیاق زیاد، این درخواست برای قوم بنی اسرائیل بوده است، مربوط بودن درخواست به دیدن آیات الهی و نه رؤیت خداوند، مقصود در این آیه دیدار قلبی و علم ضروری بوده است و بالاخره اینکه حضرت از خداوند خواسته که با آیات قیامت خود را نشان دهد. این پژوهش با بررسی آراء و دلایل مفسران وبا تکیه بر ارتباط میان آیات و واژگان این آیه نشان خواهد داد درخواست رؤیت خداوند از طرف حضرت موسی(ع) با علم به عدم امکان آن، و تنها از سر شوق حاصل از شنیدن کلام پروردگار و برای انس بیشتر مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.27174476.2022.2.2.2.3

مراجع

1. Ibn Abī Jāmiʿ, ʿAlī Ibn Ḥusayn. 1413 Ah. al-Vajīs fī Tafsīr al-Qurān al-Azīz. Qum: Dār al-Qurān al-Karīm.
2. Ibn ʿĀdil, Umar Ibn ʿAlī. 1419 Ah. Al-Libāb fī ʿUlūm al- Kitāb. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah.
3. Ibn ʿAbd al-Salām, ʿAbd al-Azīz. 1429 Ah. Tafsīr al-‘Iz Ibn ʿAbd al-Salām. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
4. Ibn ʿArabī, Muḥammad Ibn ʿAlī. 1422 Ah. Tafsīr Ibn ʿArabī. Beirut: Dār Iḥyāʾ al‑Tarāth al‑ʿArabī.
5. Ibn ʿArabī, Muḥammad Ibn ʿAlī. 1410 Ah. Raḥmat min al-Raḥmān fī Tafsīr wa Ishārāt al-Qurān. Damascus: Maṭbaʿat al-Naḍar.
6. Ibn Kathīr, Ismāīl Ibn ʿUmar. 1419 Ah. Tafsīr al-Qurān al-ʿAẓīm. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
7. Abū al-Suʿūd, Muḥammad Ibn Muḥammad. 1983. Tafsīr Abi al-Suʿūd. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Tarāth al‑ʿArabī.
8. Abū al-Futūh Rāzī, Ḥusayn Ibn ʿAlī. 1408 Ah. Ruwz al-Jinān wa Ruḥ al-Jinān fī Tafsīr al-Qurān. Mashhad: Āstān Quds Raẓawi.
9. Abū Ḥayyān, Muḥammad Ibn Yūsif. 1420 Ah. Al-Baḥr al-Muḥiṭ fī al-Tafsīr. Beirut: Dār al-Fikr.
10. Abū Zahrih. No Date. Zahrat al-Tafāsīr. Beirut: Dār al-Fikr.
11. Ālighāzī, ʿAbd al-Qādir. 1382 Sh. Bayān al-Maʿānī. Damascus: Maṭbaʿat al-Taraqī.
12. Amīn, Nuṣrat Baygum. No Date. Tafsīri Makhzan al-ʿIrfān dar ʿUlumi Qurān. No Place.
13. Baḥrānī, Hāshim Ibn Sulaymān. 1415 Ah. Al-Burhān fī Tafsīr al-Qurān. Qum: Muʾasisat al-Biʿtha, Qism al-Dirāsāt al-Islamiyyah.
14. Burūjerdī, Muḥammad Ibrāhim. 1366 Sh. Tafsīr Jāmiʿ. Tehran: Sadr Library.
15. Baqāī, Ibrāhim Ibn ʿUmar. 1427 Ah. Naẓm al-Durar fī Tanāsub al-Āyāt wa al-Suvar. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
16. Beyẓāwī, ʿAbd Allāh Ibn ʿUmar.1418 Ah. ʾAnwār al-Tanzīl wa ʾAsrār al-Taʾwil.Beirut: Dār Iḥyāʾ al‑Tarāth al‑ʿArabī.
17. Pānīptī, Thanā Allāh. 1412 Ah. Al-Tafsīr al-Maẓharī. Pakistan – Quetta: Maktabat Rushdīyyah.
18. Thaʿālabī, ʿAbd al-Raḥmān Ibn Muḥammad. 1418 Ah. Jawāhir al-Ḥassān fī Tafsīr al-Qurān, Beirut: Dār Iḥyāʾ al‑Tarāth al‑ʿArabī.
19. Thaʿlabī, Aḥmad ibn Muḥammad. 1422 Ah. Al-Kashf va al-Bayān. Beirut: Dār Iḥyāʾ al‑Tarāth al‑ʿArabī.
20. Thaqafī Tehrānī, Muḥammad. 1398 Sh. Ravāni Javīd dar Tafsīri Qurāni Majīd. Tehrān: Burhān.
21. Jurjānī, Ḥusayn Ibn Hasan. 1378 Sh. Jalā al-Adhhān va Jalā al-Aḥzān (Tafsīri Gāzer). Tehrān: University of Tehran.
22. Jurjānī, ʿAbd al-Qāhīr ibn ʿAbd al-Raḥmān. 1430 Ah. Darj al-Durar fī Tafsīr al-Qurān al-ʿAzīm. Oman: Dār al-Fikr.
23. Jaʿfarī, Yaʿqūb. 1376 Sh. Tafsīri Kuwthar. Qum: Hijrat.
24. Ḥāʾrī Ṭehrānī, ʿAli. 1338 Sh. Muqtanīyyāt al-Durar. Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmīyyah.
25. Ḥusaynī Hamidanī, Muḥammad. 1404 Ah. Anwārī Dirakhshān dar Tafsīri Qurān.Tehrān: Loṭfī.
26. Ḥuwayzī, ʿAbd ʿAlī ibn Jumʿah. 1415 Ah. Tafsīr Nūr al-Thaqaliyn. Qum: Ismāʿīlīyan.
27. Khāzan, ʿAlī ibn Muḥammad. 1415 Ah. Libāb al-Taʾwīl fī Maānī al-Tanzīl. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
28. Khusrawānī, ʿAlireza. 1390 Sh. Tafsīr Khusrawī, Tehran: Islāmīyyah Book shop.
29. Khaṭīb Shirbīnī, Muḥammad ibn Aḥmad. 1425 Ah. Tafsīr al- Khaṭīb al-Shirbīnī al-Musammā al-Sirāj al-Munīīr. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
30. Khaṭīb ʿAbd al-Karīm. 1424ah. Al-Tafsīr al-Qurānī lil-Qurān. Beirut: Dār al-Fikr al-ʿArabī.
31. Dāvar Panāh, ʾAbulfaḍl. 1366 Sh. Anvār al ʿIrfān fī Tafsīr al-Qurān. Tehran: Ṣadr library.
32. Dakhīl, ʿAlī Muḥammad ʿAlī. 1422 Ah. Al-Vajīz fī Tafsīr al-Kitāb al-Azīz. Beirut: Dār al-Taʿāruf lilmatbūʿāt.
33. Rasʿanī, ʿAbd al-Razzāq ibn Rizq Allāh.1429 Ah. Rumūz al-Kunūz fī Tafsīr al-Kitāb al-ʿAzīz. Mecca: Maktabat al-ʾAsadī.
34. Rūzbihān Baqlī, Rūzbihān ibn Abī Naṣr. 2008. ʿArāʾis al-Bayān fī Ḥaqāʾq al-Qurān. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
35. Zubaydī, Mājid Nāsir. 1428 Ah. Al-Taysīr fī al-Tafsīr lil-Qurān bi Riwāyah Ahl al-Bayt. Beirut: Dār al‑Bahjah al-Bayḍāʾ.
36. Zuḥaylī, Wahaba. 1411 Ah. Al-Tafsīr al-Munīr fī al-ʿAqīdat va al-Sharīʿt va al-Minhaj. Damascus: Dār al-Fikr.
37. Zamakhsharī, Maḥmūd ibn ʿUmar. 1407 Ah. Al-Kashshāf ʿAn Ḥaqāʾq Ghawamḍ al-Tanzīl va ʿUyūn al-ʾAqāwīl fī Vujūh al-Taʾwīl. Beirut: Dār al-kitāb al-ʿArabī.
38. Sabzivārī, Muḥammad. 1406 Ah. Al-Jadīd fī Tafsīr al-Qurān al-Majīd. Beirut: Dār al‑Taʿāruf lil Maṭbūāt.
39. Sīvāsī, Aḥmad ibn Maḥmūd. 1427 Ah. ʿUyūn al-Tafāsīr. Beirut: Dār Ṣādir.
40. Suyūṭī, ʿAbd al-Raḥmān Ibn Abibakr. 1404 Ah. Al-Dur al-Manthūr fī al-Tafsīr bi al-Mʾthūr. Qum: Marʿshī Najafī Library.
41. Shāh ʿAbd al-ʿAẓīmī, Ḥusayn. 1363 Sh. Tafsīr Ithnā ʿAsharī. Tehran: Mīqāt.
42. Shaʿrāvī, Muḥammad Mutavallī. 1991. Tafsīr al- Shaʿrāvī. Beirut:Idārah al-Kutub va al-Maktabāt.
43. Shinqīṭī, Muḥammad Amīn. 1427 Ah. Al-Bayān fī ʾIḍāh al-Qurān bi al-Qurān. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
44. Shūkānī, Muḥammad. 1414 Ah. Fatḥ al-Qadīr. Damascus: Dār Ibn Kathīr.
45. Shiybānī, Muḥammad ibn Ḥasan. 1413 Ah. Nahj al-Bayān ʿAn Kashf Maānī al-Qurān. Qum: Al-Hādī.
46. Ṣābūnī, Muḥammad ʿAlī. 1421 Ah. Ṣafvat al-Tafāsīr. Beirut: Dār al-Fikr.
47. Ṣādeqī Tehrānī, Muḥammad. 1419 Ah. Al-Bīlāgh fī Tafsīr al-Qurān bi al-Qurān. Qum: Maktabah Muḥammad al-Ṣādeqī al-Ṭehrānī.
48. Ṣāvī, Aḥmad ibn Muḥammad. 1427Ah. Ḥāshīyat al-Ṣāvī ʿalā Tafsīr al-Jalālayn. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
49. Ṣadīq Ḥasan khan, Muhammad Ṣadīq. 1420 Ah. Fatḥ al-Bayān fī Maqāṣid al-Qurān. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
50. Tabātabāī, Muḥammad Ḥusayn. 1390 Sh. Al-Mīzān fī Tafsīr al-Qurān. Beirut: Muʾsisah al-ʿIlmī li al-Maṭbūāt.
51. Ṭabrisī, Faḍl ibn Hasan. 1412 Ah. Tafsīr Jawāmiʿ al-Jāmiʿ. Qum:Markazi Mudīriyah.
52. Ṭabrisī, Faḍl ibn Hasan. 1372 Sh. Majmaʿ al-Bayān fī Tafsīr al-Qurān. Tehran: Nāsir Khusrow.
53. Ṭanṭāvi, Muḥammad Sayyid. 1997. Al-Tafsīr al-Wasīṭ lil-Qurān al-Karīm. Cairo: Nihḍat Miṣr.
54. Ṭūsī, Muḥammad ibn Ḥasan, Al-Tibyān fī Tafsīr al-Qurān. Beirut: Dār Iḥyāʾ al‑Tarāth al‑ʿArabī.
55. Ṭūfī, Sulaymān ibn ʿAbd al-Qawī. 1426 Ah. Al-ʾShārāt al-ʾLāhiyah ʾlā al-Mabāḥith al-ʾUṣūlīyah. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
56. Ṭayyeb, ʿAbd al-Ḥusayn. 1369 Sh. Aṭyab al-Bayān fī Tafsīr al-Qurān. Tehran: Islām.
57. ʿĀmilī, Ibrāhīm. 1360 Sh. Tafsīr al-ʿĀmilī. Tehran: Sadūq Book Shop.
58. Fakhr Rāzī, Muḥammad Ibn ʿUmar. 1420 Ah. Al-Tafsīr al-Kabīr. Beirut: Dār Iḥyāʾ al‑Tarāth al‑ʿArabī.
59. Faḍl Allāh, Muḥammad Ḥusayn. 1419 Ah. Min Vaḥy al-Qurān. Beirut: Dār al-Milāk.
60. Fayḍ Kāshānī, Muḥammad Ibn Shāh Murtīḍā. 1415 Ah. Tafsīr al-Ṣāfī. Tehran: Maktabah al-Ṣadr.
61. Qāsemī, Jamāl al-Din. 1418 Ah. Maḥāsin al-Taʾwil. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah, Manshūrāt Muḥammad ‘Alī Bayḍun.
62. Qarāʾtī, Muḥsin, 1388 Sh. Tafsīr Nūr. Tehran: Darshaī as Qurān Cultural Center.
63. Qushayrī, ʿAbd al-Karīm ibn Hawāzin. 2000. Laṭāʾf al-Ishārāt: Tafsīr Ṣūfī Kāmīl lil-Qurān al-Karīm. Cairo: Al-Hayʾt al-Miṣrīyah al-ʿAmmah lil-Kitāb.
64. Quṭb, Sayyid. 1425 Ah. Fī Ẓilāl al-Qurān.. Beirut: Dār al‑Shurūq.
65. Qumī Mashhadī, Muḥammad Ibn Muḥammad Riḍā. 1368 Sh. Kanz al-Daqā’q wa Baḥr al-Gharāʾib. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
66. Kāshānī, Fatḥ Allāh ibn Shukr Allāh. 13-- Sh. Minhaj al-Ṣādiqīn fī ʾIlzām al-Mukhālifīn. Tehran: Islāmīyyah Book Shop.
67. Kāshifī, Husayn ibn ʿAli. (n.d.)Tafsīr Ḥusaynī (Mavāhib ʿIllīyeh). Sarāvān: Nūr Library.
68. Madrasī, Muḥammad Thaqī. 1419 Ah. Man Hudīya al-Qurān. Tehran: Dār Muḥibbi al-Ḥusayn.
69. Mughnīyeh, Muḥammad Javād. 1424 Ah. Al-Tafsīr al-Kāshif. Qum: Dār al- Kitāb al‑Islāmī.
70. Mughātil ibn Sulaymān, 1423 Ah. Tafsīr Mughātil ibn Sulaymān. Beirut: Dār ʾḤyā al-Tarāth al-ʿArabī.
71. Makārim Shīrazī, Nāsir. 1371 Sh. Tafsīr Nimūnih. Tehran: Dār al‑Kutub al‑Islāmīyyah.
72. Miybudī, Aḥmad ibn Muḥammad. 1371 Sh. Kashf al-asrār wa ʿIddat al-Abrār. Tehran: Amīr kabīr.
73. Nasafī, ʿAbd Allāh ibn Aḥmad. 1416 Ah. Tafsīr al-Nadafī Madārik al-Tanzīl va Ḥaqhāʾq al-Taʾvīl. Beirut: Dār al-Nafāʾs.
74. Naẓẓām al-Aʿraj, Hasan Ibn Muḥammad. 1416 Ah. Tafsīr Gharāʿib al-Qurān wa raghāʿib al-furqān.. Beirut: Dār al‑Kutub al-ʿIlmīyyah.
75. Nahāvandī, Muḥammad. 1386 Ah. Nafaḥāt al-Raḥmān fī Tafsīr al-Qurān. Qum: Muʾsisah al-Biʿthah.