گونه‌شناسی و بررسی روایات تفسیری اهل بیت (ع) در تفسیر ثعلبی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس. تهران ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، ایران، تهران.

3 دانش آموخته رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران. تهران. ایران.

چکیده

ابو اسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوری، از مفسران شافعی مذهب قرن چهارم و پنجم هجری است که تفسیر او با نام الکشف والبیان عن تفسیر القرآن به عنوان منبع مهمی برای مفسران پس از وی می ­باشد. در این تفسیر در بین روایات بی­شمار نقل شده از صحابه و تابعین، روایات تفسیری اهل بیت(ع) و روایات فضایل ایشان نیز به چشم می ­خورد که این موضوع سبب انتقادات تندی از ثعلبی و تفسیر وی شده است؛ از سوی دیگر وجود این ویژگی در تفسیر وی توجه برخی مفسران شیعی را به خود جلب کرده است. از میان قریب به 455 روایت که از اهل بیت(ع) در تفسیر ثعلبی نقل شده 292 روایت از علی(ع)، 77 روایت از صادق(ع)، 35 روایت از باقر(ع)، 22 روایت از سجاد(ع)، 12 روایت از رضا(ع)، 11 روایت از حسن بن علی(ع)، 3 روایت از کاظم(ع)، 2 روایت از حسین بن علی(ع) و 1 روایت از فاطمه زهرا(س) می­ باشد که در قیاس با حجم منقولات دیگر راویان بسیار اندک است، هرچند که حجم روایات منقول از اهل بیت(ع) در این تفسیر در مقایسه با سایر تفاسیر اهل سنت قابل توجه می ­باشد. مطالعه پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به گونه ­شناسی، بررسی و ارزیابی روایات منقول از اهل بیت علیه م­السلام در تفسیر ثعلبی پرداخته است.
 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آشوری، حسین(1379). "تأثیر اختلاف قرائات در تفسیر". فصلنامه پژوهش­های قرآنی. سال ششم. شماره 23و24. صص238-253.
ابوالفتح رازی، حسین­بن علی(بی­تا). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: آستان قدس رضوی.
ابن­ابی­الحدید، عبد­الحمید(بی تا). شرح نهج البلاغه. قم: مکتبه آیت الله مرعشی نجفی.
ابن­جنی، عثمان(بی تا). المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القرائات. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن­حنبل، احمد­بن­محمد(1416ق). مسند الامام احمد­بن­حنبل. بیروت: مؤسسه الرساله.
ابن­شهرآشوب مازندرانی، محمد­بن علی(1379ق). مناقب آل ابی­طالب (ع). قم: نشر علامه.
ابن­شهرآشوب مازندرانی، محمد­بن علی (بی تا). متشابه القرآن و مختلفه. قم: انتشارات بیدار.
ابن­طاووس، علی­بن موسی(بی تا). سعد السعود للنفوس منضود. قم: دار الذخائر.
ابن­عبدالبر، یوسف بن عبدالله(1412ق). الاستیعاب فی معرفه الاصحاب. بیروت: دار الجیل.
ابن­مردویه، احمد بن موسی(1424ق). مناقب علی بن ابی طالب (ع) و مانزل من القرآن فی علی. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
اربلی، علی­بن­عیسی(1381ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه (ط- القدیمه). تبریز: نشر بنی هاشمی.
امینی، عبدالحسین(بی تا). الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب. قم: مرکز الغدیر للدراسات.
بحرانی، سید­هاشم( 1415ق). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه بعثه.
ثعلبی، احمد­بن­محمد(1422ق). الکشف والبیان المعروف التفسیر­الثعلبی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حاکم نیشابوری، محمدبن­عبدالله(1411ق). المستدرک علی الصحیحین فی­الحدیث. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حسکانی، عبید­الله­(1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تحقیق محمدباقر محمودی. تهران: التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، مجمع احیاء الثقافه الاسلامیه.
شیخ حر عاملی، محمد­بن­حسن(1409ق). وسائل­الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
شیخ حر عاملی، محمد­بن­حسن (1425ق). اثبات­الهداه بالنصوص و المعجزات. بیروت: نشر اعلمی.
ذهبی، محمد­حسین(بی تا). التفسیر و­المفسرون. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین­بن­محمد(1412ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق داوودی، صفوان عدنان. بیروت: دارالشامیه.
سیوطی، عبد­الرحمن(1421ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دارالکتب العربی.
سیوطی، عبد‌الرحمن (1404ق). الدر­المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی.
شوشتری، نورالله(1409ق). احقاق الحق و ازهاق الباطل. قم: کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی.
صدوق، محمد بن علی(1376ش). الأمالی. تهران: نشر کتابچی.
صدوق، محمد بن علی (1385ش). علل الشرائع. قم: کتابفروشی داوری.
صدوق، محمد بن علی (1378ق). عیون اخبار الرضا. تهران: نشر جهان.
صدوق، محمد بن علی (1403ق). معانی الاخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین(1417ق). المیزان­­ فی ­تفسیر ­القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، احمد­بن­علی(1403ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. محقق محمد باقر خرسان. مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل­بن­حسن(1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمدبن­جریر(1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
طوسی، محمد­بن­الحسن(1414ق). الأمالی (لطوسی). قم: دارالثقافه.
طوسی، محمد‌بن‌الحسن (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء تراث العربی.
حویزی، عبدعلی­بن­جمعه(1415ق). تفسیر­نور­الثقلین. قم: نشر اسماعیلیان.
عیاشی، محمدبن­مسعود(1380ق). تفسیر­العیاشی. تهران: المطبعه العلمیه.
فتال نیشابوری، محمدبن­احمد(1375ش). روضه الواعظین و بصیره المتعظین. قم: انتشارات رضی.
فیض کاشانی، ملامحسن (1415ق). تفسیر­الصافی. تهران: مکتبه الصدر.
قمی، علی­بن­ابراهیم(1404). تفسیر­القمی. محقق محمد­کاظم. قم: دار­الکتاب.
کریمی نیا، مرتضی(1393)." تکامد در قرآن، تحلیلی بر واژه­ها و ترکیبات تک کاربرد در قرآن کریم". پژوهش­های قرآن و حدیث. دوره47. شماره2.صص247-284.
کلینى، محمد­بن­یعقوب(1407 ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کوفی، فرات بن ابراهیم(1410ق). تفسیر فرات الکوفی. تهران: مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الارشاد الاسلامی.
مامقانی، عبد­الله (1428ق). مقباس الهدایه فی علم الدرایه. قم: انتشارات دلیل ما.
مجلسی، محمد باقر(1403ق). بحار­الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه­ اطهار (ط-بیروت). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مکی­ بن­ ابی­طالب القیسی، ابی­محمد(1407ق). الکشف عن وجوه القرائات السبع و عللها و حججها. بیروت: مؤسسه الرساله.