واژه قرآنی موالی در داستان حضرت زکریا (ع): در جست‌وجوی یک پیوند با حبشه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع). تهران. ایران.

چکیده

معنای واژه موالی به کار رفته در آیه (مریم/5) و آنچه حضرت یحیی (ع) بنا بود از پدر خود به ارث ببرد، در آثار تفسیری محل مناقشه بوده و این در حالی است که در باره ریشه لغوی آن توضیحاتی داده نشده است. در این پژوهش، پرسش اصلی در باره ریشه لغوی این واژه و نیز ریشه‌های فرهنگی جایگاه زکریاست که آیه یاد شده از آن سخن آورده است. همچنین در این مقاله، به دنبال آن هستیم که درک مناسبی از واژه و کلیت آیه داشته باشیم، به گونه‌ای که ربط معنایی کافی به مضمون سیاق داشته باشد و انسجام معنایی آیات آغازین سوره مریم را بیشتر تأمین کند.

از نظر روش‌شناسی، در این مقاله از یک سو مطالعه تطبیقی سامی برای روشن شدن معنای کلیدواژه موالی استفاده می‌شود و از سوی دیگر کلیت معنای آیه برپایه مطالعه تطبیقی متون ادیان، مشخصاً مقایسه میان مضامین قرآن کریم با عهد جدید و اطلاعات مرتبط در منابع دینی یهود مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بر اساس پایه این اصطلاح، واژه گعزی (حبشی) مَوَاعَل به معنای "(وظایف) روزانه" است که در تحریر حبشی از انجیل لوقا به کار رفته است و به "فرقه‌های احبار" در سنت یهودی اشاره دارد. لایه دوم معنایی، یک ریشه یمنی- حبشی به معنای "راهنمایی کردن" است که به لایه اولیه معنایی سرایت کرده و این ترکیب، در حبشه پیش از اسلام شکل گرفته است. بنابراین، واژه قرآنی موالی در آیه مورد بحث، اصطلاحی مربوط به فرهنگ اهل کتاب پیش از اسلام است و از اصلی حبشی برخاسته است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. Holy Qur'an, the Arabic origin and Pickthall’s translation.
  2. Holy Bible, Hebrew text: Biblia Hebraica, ed. Rud. Kittel, Leipzig: J.C. Hinrichs, 1909.
  3. Holy bible, Greek text: The New Testament in the Original Greek, Byzantine Textform, ed. N.A. Robinson & W.G. Pierpont, Southborough (Massachusetts): Chilton Book Publ., 2005.
  4. Holy Bible in Geez version: Novum Testamentum Domini Nostri et Servatoris Jesu Christi aethiopice, ed. Thomas Pell Platt, University of Michigan, Impressit R. Watts, 1830.
  5. Holy Bible in English: New King James Version, China: Bible Society, 1991.
  6. Abū Laiṯ al-Samarqandī, Naṣr ibn Muḥammad, Tafsīr al-Qurʾān (Baḥr al-ʿUlūm), ed. Maḥmūd Maṭarǧī: Dār al-Fikr, n.d.
  7. Abū ʿUbaid, Qāsim ibn Sallām 1964-1967, Ġarīb al-Ḥadīṯ, Hydarabad Deccan: Dāʾirat al-Maʿārif al-Uṯmāniyya.
  8. Abū ʿUbaida, Maʿmar ibn al-Muṯannā 1955-1962, Majāzāt al-qurʾān, ed. Muḥammad Fuʾād Sezgin, Cairo: Maktaba al-Ḫānǧī.
  9. al-Azharī, Muḥammad ibn Aḥmad 2001, Tahḏīb al-luġa, ed. Muḥammad ˁiwaḍ Murˁib, Beirut: Dār Iḥyāˀ al-Turāṯ al-ˁArabī.
  10. Beekes, R.S.P. 2010, Etymological Dictionary of Greek, Leiden/Boston: Brill.
  11. Beeston, A.F.L. et al. 1982, Sabaic Dictionary/ Dictionnaire sabéenne, Louvain-la-Neuve/ Beirut, Editions Peeters/ Librairie du Liban.
  12. Carlton, Matthew E. 2008, The Translator’s Reference Translation of the Gospel of Luke, Dallas: SIL International.
  13. Cohen, David 1970, Dictionnaire des racines sémitiques, Paris/Hague : Mouton.
  14. al-Dāmaġānī, Ḥusain ibn Muḥammad 1998, al-Wuǧūh wa-l-naẓˀir, ed. Al-Ḫaimī, Damascus: al-Fārābī Library.
  15. Dillmann, A. 1865, Lexicon linguae aethiopicae, Leipzig: Weigel.
  16. al-Farrāˀ, Yaḥyāibn Ziyād 1980, Maˁānī al-Qurˀān, ed. Muḥammad ˁAlī al-naǧǧār & Aḥmad Yūsuf Naǧātī, Cairo: al-Hayˀa al-Miṣriyya al-ˁĀmma lil-Kuttāb.
  17. Frisk, Hjalmar 1960, Griechisches Etymoloisches Wörterbuch, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
  18. Gesenius, W. 1955, Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, Trans. E. Robinson, ed. F.A. Brown, S.R. Driver & Ch.A. Briggs, Oxford: Clarendon.
  19. Gurtner, David M. & Loren T. Stuckenbruck (eds.) 2020, Encyclopedia of Second Temple Judaism, London et al.: T&T Clark.
  20. al-Ḫalīl ibn Aḥmd 1981-1982, al-ˁAyn, ed. Mahdī al-Maḫzūmī & Ibrāhīm al-Sāmarrāyī, Bagdad: Dār al-Rašīd.
  21. Hārūn ibn Mūsā 1988, al-Wuǧūh wa-l-naẓˀir fi-l-Qurʾān al-Karīm, ed. al-Ḍāmin, Bagdad: Wizāra al-Ṯiqāfa wa-l-Iʿlām.
  22. Hava, F.J.G. 1899, Arabic- English Dictionary, Beirut: Catholic Press.
  23. Hoftijzer, J. & K. Jongelling 1995, Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions, Leiden et al.: Brill.
  24. Ibn Abī Ḥātim, ˁAbd al-Raḥmān 1999, Tafsīr al-qurˀān al-ˁaẓīm, ed. Asˁad Muḥammad al-Ṭayyib, Sidon/Beirut: al-Maktaba al-ˁAṣriyya.
  25. ـــــــــــــــــــ 1985 , ʿIlal al-Ḥadīṯ, ed. Muḥib al-Dīn al-Ḫaṭīb, Beirut: Dār al-Maʿrifa.
  26. Ibn Abī Ṭāhir, Aḥmad 1908, Balāġāt al-Nisāʾ, Cairo: Madrasa Wālida ʿAbbās al-ʾAwwal.
  27. Ibn Duraid, Muḥammad ibn Ḥasan 1987, Ǧamhara al-luġa, ed. Baʿlabakkī, Beirut: Dār al-ʿIlm li-l-Malāyīn.
  28. Ibn al-Ǧawzī, ʿAb al-Raḥmān ibn ʿAlī 1984, Zād al-Masīr, Beirut: al-Maktab al-Islāmī.
  29. Ibn Ḥazm, ʿAlī ibn Aḥmad 1928, al-Fiṣal fi-l-Milal wa-l-Ahwāʾ wa-l-Niḥal, ed. Ḫalīfa, Cairo: Muḥammad ʿAlī Ṣubaiḥ Library.
  30. Ibn Hišām, ʿAbd al-Malik 1990, al-Sīra al-Nabawiyya, ed. Ṭāhā ʿAbd al-Raʾūf Saʿd, Beirut: Dār al-Ǧail.
  31. Ibn Qutaiba, ˁAbdullāh ibn Muslim 1978, Tafsīr Ġarīb al-qurˀān, ed. Aḥmad Ṣaqr, Beirut: Dār al-Kutub al-ˁIlmiyya.
  32. ـــــــــــــــــــ 1973, Taʾwīl Muḫtalaf al-Ḥadīṯ, ed. Naǧǧār, Beirut: Dār al-Ǧail.
  33. Ibn Saʿd, Muḥammad, al-Ṭabaqāt al-Kubrā, Beirut: Dār Ṣādir, n.d.
  34. ‌Ibn Sīda, ʿAlī ibn Ismāʿīl 2000, al-Muḥkam wa-l-Muḥīṭ al-Aʿẓam, ed. ʿAbd al-Ḥamīd al-Hindāwī, Beirut; Dār al-Kutub al-ʿilmiyya.
  35. Ibn Wahb, ʿAbdullāh ibn Muḥammad 2003, al-Wāḍiḥ fī Tafsīr al-Qurʾān, Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya.
  36. Jastrow, Marcus 1903, A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi and the Midrashic Literature, London/ New York, Luzac/ Putnam.
  37. Jennings, David 1837, Jewish Antiquities, or a Course of Lectures on the Three First Books of Godwin’s Moses and Aaron, London: Thomas Tegg & Sons.
  38. Lane, Edward W. 1968, An Arabic English Lexicon, Beirut: Librairie du Liban.
  39. Leslau, Wolf 1991, Comparative Dictionary of Ge’ez (Classical Ethiopic), Wiesbaden, Harrassowitz.
  40. Liddell, Henry G. & Robert Scott 1996, A Greek- English Lexicon, ed. H.S. Jones & R. McKenzie, Oxford : Clarendon.
  41. Liver, Jacob; Sperber, Daniel 2007, "Mishmarot and Ma'amadot", Encyclopedia Judaica, 2nd edition, Detroit et al.: Thomson/ Gale, vol. 14.
  42. al-Mufīd, Muḥammad ibn Muḥammad 1992, Risāla Ḥawl Ḥadīṯ Naḥnu Maʿāšir al-Anbiyāʾ lā Nuwarriṯ, Qom: al-Muʾtamar al-ʿālamī.
  43. Muqātil ibn Sulaimān 2003, Tafsīr al-qurˀān, ed. Aḥmad Farīd, Beirut: Dār al-Kutub al-ˁIlmiyya.
  44. ___ 2006, al- Wuǧūh wa-l-Naẓāˀir, ed. Ḥātim Ṣāliḥ al-Ḍāmin, Dubai: Markaz Ǧumˁa al-Māǧid.
  45. al-Naḥḥās, Aḥmad ibn Muḥammad 1989, Maˁānī al-Qurˀān, ed. Muḥammad ˁAlī al-Ṣābūnī, Mecca: Ǧāmiˁa Umm al-Qurā.
  46. al-Qummī, ʿAlī ibn Ibrāhīm 1966-1967, al-Tafsīr, ed. al-Mūsawī al-Ǧazāʾirī, Najaf: al-Hudā Library.
  47. Safrai, S. et al. (eds.) 1976, The Jewish People in the First Century, Assen/Amsterdam: Van Gorcum.
  48. al-Ṣanʿānī, ʿAbd al-Razzāq ibn Hammām 1989, Tafsīr al-Qurʾān, ed. Muṣṭafā Muslim Muḥammad, Riad: al-Rush Library.
  49.  
  50. al-Suhailī, ʿAbd al-Raḥmān ibn ʿAbdullāh 1985, al-Farāʾiḍ, ed. Ibrahīm al-Bannāʾ, Mecca: al-Faiṣaliyya Library.
  51. al-Sulamī, Muḥammad ibn Ḥusain 2001, Ḥaqāˀiq al-tafsīr, ed. Sayyid ˁImrān, Beirut: Dār al-Kutub al-ˁIlmiyya.
  52. al-Ṭabarī, Muḥammad ibn Ǧarīr 1985, Ǧāmiˀ al-Bayān, Beirut: Dār al-Fikr.
  53. al-Ṯaʿlabī, Aḥmad ibn Muḥammad2002, al-Kašf wa-l-bayān, ed. Abū Muḥammad ben ˁĀšūr, Beirut: Dār Iḥyāˀ al-Turāṯ al-ˁArabī.
  54. Tarǧome-ye Tafsīr-e Ṭabarī 1977, ed. Ḥabīb Yaġmāyi, Tehran, Ṭūs publications.
  55. al-Ṯawrī, Sufyān ibn Saʿīd 1983, al-Tafsīr, Beirut: Dār al-Kutub.
  56. Yāḥaqqī, Muḥammad Ǧaʿfar (ed.) 2010, Farhangnāme-ye Qorʾānī, Mashad: Āsān-e Qods.
  57. Yaḥyā ibn Sallām 2004, al-Tafsīr, ed. Hind Šalabī, Beirut: Dār al-Kutub al-ˁIlmiyya.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 مرداد 1400
  • تاریخ بازنگری: 23 آذر 1400
  • تاریخ پذیرش: 18 آبان 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار