Sanad and Rijāl Study of the Sanads of the Commentary Attributed to Imam ʿAskarī (AS) up to Sheikh Ṣadūq

Document Type : The scientific research paper

Author

. Graduated from Quran and Hadith Sciences, Qom Hadith and Quran University. Iran

Abstract

The commentary attributed to Imam Hassan ʿAskarī (AS) is one of the narrative commentaries with about 379 narrations; which is unique in its kind with nearly one hundred late manuscripts. This work, apart from the indifference of cataloguers and translators to it, is controversial in various aspects, such as: "date of authorship, attribution of the book to the author, sanads and content of the book". One of these problems, which needs to be considered, is the review of the sanads of this book; both in terms of examining the form of sanads in manuscripts, and in terms of examining the narrators of sanads, in terms of omission and rijālī translation. In the present study, while introducing five types of sanads of this commentary and also the rijālī study of the narrators of the sanads of this commentary up to Sheikh Ṣadūq, it was found that this work, which most likely belongs to Nāṣir Aṭrūsh and is from Zaidi heritage, has about two hundred years old; Also, in the rijālī study of ten narrators of its sanads up to Sheikh Ṣadūq, it was found that apart from the Irsāl of these sanads, most of the narrators of this work are "unknown or weak". It also seems that Sheikh Ṣadūq did not have this book, at least in its current form.

Keywords

Article Title [Persian]

بررسی اجمالی سندی و رجالی اسناد تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع) تا شیخ صدوق

Author [Persian]

  • کاظم استادی
دانش آموخته رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث قم. ایران
Abstract [Persian]

کتاب تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، از تفاسیر روایی با حدود 379 روایت است؛ که با نزدیک به یکصد نسخه خطی متأخر، در نوع خود، کم‌نظیر است. این اثر، جدای از بی‌توجهی فهرست‌نویسان و تراجم نگاران به آن، از جهات مختلفی همچون: «تاریخ تألیف، انتساب کتاب به مؤلف، اسناد و محتوای کتاب»،‌ مناقشه‌آمیز است. یکی از این مشکلات، که لازم به تأمل است، بررسی اسناد این کتاب می‌باشد؛ هم از نظر بررسی شکلی اسناد در نسخه‌های خطی، هم بررسی راویان اسناد، از نظر افتادگی و ترجمه رجالی. در پژوهش حاضر، ضمن معرفی پنج نوع اسناد این تفسیر و نیز بررسی رجالی راویان اسناد این تفسیر تا شیخ صدوق، مشخص شد این اثر، که به احتمال بسیار قوی متعلق به ناصر اطروش و از میراث زیدیه است، حدود دویست سال «ارسال طویل نسخه‌ای» دارد؛ و نیز در بررسی رجالی ده تن از راویان اسناد آن تا شیخ صدوق، مشخص شد که جدای از افتادگی‌ها و ارسال این اسناد، بیشتر راویان این اثر، «ناشناس، مجهول و یا ضعیف» هستند. همچنین به نظر می‌رسد که شیخ صدوق این کتاب را، حداقل به شکل کنونی، در اختیار نداشته است.
 

Keywords [Persian]

  • حسن بن علی
  • اطروش
  • تفسیر امام حسن ناصری عسکری
  • احتجاج
  • طبرسی
  • صدوق

References

  1. ابن ابی‌جمهور، محمد (1403ق)، عَوالی اللّئالی العَزیزیة، قم: سید الشهداء(ع).
  2. ابن اسفندیار، محمد (1366 ش)، تاریخ طبرستان، تصحیح اقبال، تهران: پدیده.
  3. ابن النّدیم، محمد بن اسحاق (1417ق)، الفهرست، تعلیق رمضانی، بیروت: دارالمعرفه.
  4. ابن رازی، جعفر بن احمد قمی (1369ق)، جامع الاحادیث، تهران: اسلامیه.
  5. ابن شهرآشوب، محمدبن‌علی (بی‌تا)، معالم العلماء، قم، بی‌نا.
  6. ابن طاووس (1414ق)، الدروع الواقیة، چاپ قیومی اصفهانی، قم: الافاق.
  7. ابن عنبه، جمال‌الدین احمد بن علی (1417ق)، عمدة الطالب، قم، مؤسسه انصاریان.
  8. ابن غضائری، احمد بن الحسین (1422ق)، رجال ابن الغضائری، بکوشش جلالی، قم: دارالحدیث.
  9. ابن مشهدی، محمد بن جعفر (1378ش)، المزار الکبیر، قم: نشر اسلامی.
  10. ابن‌داوود حلی، حسن بن علی (بی‌تا)، کتاب الرجال، تحقیق بحرالعلوم، قم: شریف رضی.
  11. ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی(۱۳۷9ق)، مناقب آل ابی طالب، قم: علامه.
  12. ابن‌طاووس (بی‌تا)، فرحة الغری، قم: شریف رضی.
  13. اردبیلی، محمد بن علی (1403ق)، جامع الرواة، بیروت: دارالاضوا.
  14. استادی، رضا (١٣٦٤ش)، بحثی درباره تفسیر امام حسن العسکری(ع)، نورعلم، دی ماه شماره 13.
  15. استادی، کاظم (1400ش)، الف، در جستجوی ابوجعفر الحسینی العلوی المرعشی، همایش هزاره طبرسی، ساری: دانشگاه آزاد اسلامی
  16. استادی، کاظم (1400ش)، ب، زندگی نامه تاریخی ابوجعفر المرعشی، سخن تاریخ، ش32.
  17. اصفهانی‌ ‌افندی، عبدالله (1403ق)‌، ریاض‌ العلماء، قم‌: بی‌نا.
  18. آملی، اولیاء اله (1348 ش)، تاریخ رویان، تصحیح ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران .
  19. باقری، حمید (بی‌تا)، دانشنامه جهان اسلام؛ مدخل رازی، تهران: دانشنامه جهان اسلام.
  20. بلاغی، محمدجواد (بی‌تا)، آلاء الرّحمن، قم: مکتبه ‎الوجدانی .
  21. بهاری همدانی، محمد باقر (1381ش)، شاذان بن جبرئیل و دو کتاب منسوب به او، میراث شهاب، بهار ش27 .
  22. پاکتچی، احمد (١٣85ش)، دانشنامه بزرگ اسلامی (مدخل ابن‌شاذان)، ج4، تهران: دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  23. پاکتچی، احمد (١٣99ش)، دانشنامه بزرگ اسلامی (مدخل ابن‌شهرآشوب)، تهران: دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  24. تهرانی، آقا بزرگ (1403ق)، الذریعة، بیروت: دارالاضواء. نیز: (1408ق)، قم: موسسه اسماعیلیان.
  25. تهرانی، آقا بزرگ (بی‌تا)، طبقات اعلام الشیعه، تحقیق: منزوی، قم: اسماعیلیان.
  26. حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا)، امل الآمل، تحقیق الحسینى، بغداد: مکتبة اندلس.
  27. حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۷ق)، خلاصة الاقوال، قم: الفقاهة.
  28. خطیب‌ بغدادی‌، احمد بن علی (۱422ق‌)، تاریخ‌ بغداد، تحقیق بشار، بیروت‌: دارالغرب.
  29. خویی، ابوالقاسم (1983م ، ۱۴۰۳ ق)، معجم رجال الحدیث، بیروت: بی‌نا (چاپ افست قم). نیز: (۱۴۱۳ق)، بی‌جا: نشر توحید.
  30. داماد، محمد باقر(1397)، شارع النجاة ، تهران: جمال الدین میرداماد.
  31. درایتی مصطفی (1391ش)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران، تهران: کتابخانه ملی.
  32. رازی، عبدالجلیل (بی‌تا)، کتاب النقض، تصحیح محدث، تهران: انجمن مفاخر ایران.
  33. رحمتی، محمدکاظم (1392 ش)، زیدیه در ایران، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
  34. سمعانی، عبد الکریم بن محمد (١٣٨٢ق)، الأنساب، المحقق: المعلمی، حیدر آباد: دائرة المعارف العثمانیة.
  35. شعرانی، ابوالحسن، ( 1386ش)، پژوهش های قرآنی علامه شعرانی (حاشیه مجمع البیان)، قم: بوستان کتاب.
  36. الشهاری، ابراهیم بن قاسم (1421ق)، طبقات الزیدیه، اردن: موسسه الامام زید بن علی الثقافه.
  37. شوشتری، محمد تقی (1410ق)، قاموس الرجال، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
  38. شوشتری، محمدتقی (1401ق)، الاخبار الدخیلة، تهران: مکتبة الصدوق.
  39. صدوق، محمد بن علی (1357ش)، التوحید، چاپ حسینی طهرانی، قم: بی‌نا.
  40. صدوق، محمد بن علی (۱۳۷۹ق )، معانی الاخبار، قم: جامعه مدرسین.
  41. صدوق، محمد بن علی (بی‌تا)، علل الشرایع، قم: مکتبة الداوری.
  42. صدوق، محمد بن علی (بی‌تا)، عیون اخبار الرضا، تصحیح لاجوردی، تهران: جهان.
  43. طوسی، محمد بن حسن (1414ق)، الامالی، قم: دارالثقافة.
  44. طوسی، محمد بن حسن (1415ق)، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین.
  45. عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی (1419ق)، ذکری الشیعه، قم: آل‌البیت.
  46. عسکری، حسن (1409ق)، التفسیر المنسوب الی الامام ابی محمد الحسن بن علی العسکری، تحقیق محمدباقر ابطحی، قم: بی‌نا.
  47. علم‌الهدی، علی بن حسین (۱۴۱۷ق)، مسائل الناصریات، تحقیق مرکز البحوث، تهران: رابطة الثقافة.
  48. علیزاده، رجبعلی (1396ش)، میراث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ناصر، تاریخ تمدن اسلامی س50، ش2.
  49. قهپانی، عنایة الله (1364ش)، مجمع الرجال، تحقیق علامه، قم: اسماعیلیان.
  50. کراجکى‌، ابوالفتح (1403ق)‌، التفضیل‌، بکوشش‌ ارموی‌، تهران‌: دارالکتب الاسلامیه.
  51. کراجکی، محمد بن علی (1410ق)، کنز الفوائد، قم: دار الذخائر.
  52. لطفی، مهدی (1386ش)، سند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، مطالعات قرآن و حدیث، س1، ش1.
  53. مامقانی (1431ق)، تنقیح المقال، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  54. مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسةالوفاء. نیز: (بی‌تا)، بیروت، دار الاحیاء.
  55. منتجب الدین، علی بن عبدالله (1366ش)، فهرست منتجب الدین، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
  56. موسوی، فخار بن معد (1369ش)، ایمان أبی طالب، قم: سید الشهداء.
  57. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی (1407ق)، رجال نجاشی، بکوشش زنجانی، قم: نشر اسلامی.
  58. هاشمی، فاطمه (1385ش)، بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری(ع)، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
Quran and Religious Enlightenment
Volume 2, Issue 1 - Serial Number 3
December 2021
Pages 141-164

Files

History

  • Receive Date: 19 July 2021
  • Revise Date: 03 October 2021
  • Accept Date: 04 October 2021

Share

How to cite

Statistics