تحلیل مقایسه‌ای آراءِ طبرسی و زمخشری در سیر آیات تحدی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه علوم قرآن ومعارف اسلامی تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری مرکز تخصصی علوم اسلامی کوثرر، تهران، ایران

10.30473/quran.2025.73422.1298

چکیده

فضل بن حسن طبرسی امامی، معاصر جارالله زمخشری معتزلی است . آن‌دو از اندیشمندان در حوزه تفسیر و علوم قرآن کریم محسوب می‌شوند. هر دو در معجزه بودنِ ظواهر و الفاظِ قرآن با استناد به ادله مختلف و از جمله ساختار و نظام هماهنگ قرآن، بلاغت و فصاحت آیات آن با بهره گیری از تحدی، تشابه فکری دارند. این امر که از مجموعه دلائل اعجاز قرآن محسوب می‌شود، بر پنج آیه استوار است که ترتیب نزولش آنها محل تضارب آراءِ مفسران شده است. به نظر می‌رسد زمخشری و هم‌نظران وی ترتیب پیشنهادیِ نزولِ سوره‌ها را بدون توجه به مستندات تاریخی و با استناد به آراء شاذ مثل فهرست ابن ندیم، عدم تصریح به جایگاه سوره طور و همچنین نپرداختن به مفهوم کلید واژه‌ی مهمِ "بحدیثٍ مثله"،رعایت نکرده‌اند. بنابراین در نگاهی تحلیلی می‌توان دیدگاهی را که طبرسی در ترتیب آیات تحدی ابراز نموده همنواتر با مستندات موجود دانست وی به هدفِ اصلیِ آیاتِ تحدی که اثباتِ اعجاز قرآن و برتریِ آن نسبت به منظومه‌ی کلام عرب است، توجه نموده و خود را بمنظورِ دست‌یابی به سیری که منطقی و عقلایی به تکلّف نیفکنده و نظری تحمیلی ابراز ننموده است. طبرسی رازِ اختلاف در متعلقِ آیات تحدی را شرائط و اقتضائات زمانه در پاسخ‌ به عنادِ مدعیان دانسته و حکمتِ نزولِ آیاتِ تحدی را ادعای غیر الهی بودنِ آیات از سویِ منکران معرفی نموده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


...................... (1997 AD/1418 AH). Jawāmiʻ al-Jāmiʻ. Qom: Islamic Publishing Institute.
Allamah Ḥillī, H. (1984 AD/1363 SH). Anwār al-Malakūt fī Sharḍ al-Yāqūt. Qom: Al-Radi Publications.
Anṣārī, I. (1984 AD/1405 AH). Mughnī al-Labīb. Beirut: Dar al-Ma'rifah.
Bāqillānī, M. (2000 AD/1421 AH). I'jaz al-Qur'an. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Barqī, A. (1951 AD/1371 AH). al-Maḥāsin. Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Bayḍāwī, A. (1997 AD/1418 AH). Anwār al-Tanzīl. Beirut: Dar al-Fikr.
Gazar, M. (2002 AD/1381 SH). "A Comparative Look at Jami al-Jami and Kashshāf." No. 29.
Ḥamawī, Y. (1993 AD). Muʻjam al-Udabāʼ (Irshād al-Arīb ilā Maʻrifat al-Adīb). Beirut: Dar al-Gharb al-Islami.
Ḥaskānī Nīshābūrī, U. (1990 AD/1411 AH). Shawāhid al-Tanzīl li Qawāʼid al-Tafḍīl. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Hojjati, M. (1990 AD/1369 SH). Grammar and Morphology History. Tehran: Quran Foundation.
Ḥurr ʻᾹmilī, M. (1965 AD/1385 AH). Amal al-Ᾱmil fī ʻUlamāʼ Jabal ʻᾹmil. Baghdad: Maktabat al-Andalus.
Ibn Athīr, I. (1988 AD/1409 AH). Usd al-Ghāba fī Maʻrifat al-Ṣaḥāba. Beirut: Dar al-Fikr.
Ibn Nadīm, M. (987 AD/377 AH). al-Fihrist. Beirut: Dar al-Ma'rifah.
Ibn Shahr Ᾱshūb Mazandarani, M. (1989 AD/1410 AH). Mutashābih al-Qur'an wa Mukhtalifuh. Qom: Bidar.
Jaṣṣāṣ, A. (1984 AD/1405 AH). Aḥkām al-Qur'an. Beirut: Dar Ihya al-Ṭūrath al-Arabi.
Jazarī, I. (n.d.). al-Lubāb fī Tahdhīb al-Ansāb. Beirut: Dar Sader.
Kaḥāla, U. (n.d.). Mu'jam al-Mu'allifīn. Beirut: Maktabat al-Muthanna, Dar al-Ihya al-Ṭūrath al-Arabi.
Khansari, M. (1969 AD/1390 AH). Rawḍāt al-Jannāt. Tehran: Maktabat Esmaeilian.
Khomeini, M. (1997 AD/1376 SH). Tafsir al-Quran al-ʻAẓīm. Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
Khorramshahi, B. (2001 AD/1380 SH). Encyclopedia of the Quran and Quranic Studies. Tehran: Nahid.
Khuʼī, A. (1990 AD/1369 SH). al-Bayān fī Tafsīr al-Quran. Qom: Ihya Athar al-Imam al-Khu’i.
Majlisī, M. (1996 AD/1375 SH). Biḥār al-Anwār. Tehran: Islamic Publications.
Makarem Shirazi, N, et all. (2001 AD/1380 SH). Tafsir Nemooneh. Tehran: Dar al-Kotob al-Islamia.
Mar'ashi Najafi, Sh. (1896 AD/1326 AH). Iḥqāq al-Ḥaqq wa Izhāq al-Bāṭil. Qom: Ayatollah Mar'ashi Library.
Maʻrifat, M. (2010 AD/1389 SH). Quranic Sciences; A Summary of the Book al-Tamhid. Qom: Tamhid Cultural Institute.
Martin, M. (1984 AD/1363 SH). The Theological Ideas of Shaykh Mufīd. Tehran: Institute of Islamic Studies, McGill University.
Mo’addab, R. (1993 AD/1372 SH). The Iʻjāz of the Quran in the View of the Ahl al-Bayt. Qom: Ahsan al-Hadith.
Mufīd, M. (1979 AD/1400 AH). Awāʼil al-Maqālāt fī al-Mukhtārāt. Qom: The World Congress.
Qurṭubī Anṣārī, M. (1999 AD/1420 AH). al-Jāmiʻ li Aḥkām al-Quran. Beirut: Dar al-Ihya al-Ṭūrath al-Arabi.
Rāfiʻī, M. (2000 AD/1421 AH). Iʻjāz al-Quran wa Iblāghihī al-Nabawīyyah. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah.
Rāzī, F. (1999 AD/1420 AH). Mafātīḥ al-Ghayb; al-Tafsir al-Kabīr. Beirut: Dar Ihya al-Ṭūrath al-Arabi.
Sadr al-Dini, A. (1995 AD/1374 SH). A Critique and Introduction to the Evolution of the Quran, the Prophet and the Revolution. Tehran: Majed.
Ṣadr, H. (2019 AD/1438 AH). Taʼsīs al-Shi'a li ʻUlūm al-Islam. Qom: Institute of Shiʻa Heritage.
Samʻānī, A. (1987 AD/1408 AH). al-Ansāb, Investigation and Commentary. Beirut: Dar al-Jinan for Printing and Publishing.
Sayyid Quṭb. (1987 AD/1408 AH). Fī Ẓilāl al-Quran. Beirut: Dar al-Shuruq.
Sayyidi, H. (2008 AD/1387 SH). Translator of the book by Mohammad Karim Kawaz. Stylistics of the Miraculous Eloquence of the Quran. Tehran: Sokhan.
Sirati Qazvini, M. (1958 AD/1338 SH). Commentary on the Evidences of Majmaʻ al-Bayān Ṭabrisī. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Suyūṭī, J. (2001 AD/1380 SH). al-Itqān fī ʻUlūm al-Quran. Tehran: Amir Kabir.
Ṭabāṭabāʼī, M. (1955 AD/1375 AH). al-Mīzān fī Tafsir al-Quran. Qom: Islamic Publications.
Ṭabrisī, F. (2009 AD/1388 SH). Majmaʻ al-Bayān fī Tafsir al-Quran. Tehran: Maktaba al-Ilmiyya.
Ṭūsī, M. (1889 AD/1309 AH). al-Tibyān fī Tafsir al-Quran. Qom: Maktab al-Alam al-Islami.
Zamakhsharī, M. (1969 AD/1389 AH). al-Kashshāf 'an Ḥaqāʼiq Ghawāmiḍ al-Tanzīl. Tehran: Quqnous.
Zarkashī, M. (1989 AD/1410 AH). al-Burhān fī ʻUlūm al-Quran. Beirut: Dar al-Ma'rifah.