تحلیل و ارزیابی شبهه دکتر سروش درباره نقش فاعلی و محوری پیامبر (ص) در فرآیند وحی و نقد آن از منظر علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

10.30473/quran.2025.74349.1319

چکیده

مسأله وحی و نقش پیامبر اسلام (ص) در دریافت و ابلاغ آن، از مباحث بنیادین علوم قرآنی و کلام اسلامی است. دکتر عبدالکریم سروش با ارائه نظریه‌ای جدید، مدعی است که پیامبر (ص) در شکل‌گیری و پردازش وحی نقش فاعلی داشته و وحی را امری درون‌ذهنی و متأثر از تجربه نبوی می‌داند. این دیدگاه با مبانی وحیانی و تفسیری سنتی در تعارض است. در مقابل، علامه طباطبایی وحی را حقیقتی فرابشری و مستقل از ذهن پیامبر (ص) می‌داند که مستقیماً از سوی خداوند نازل شده است. روش تحقیق این مقاله، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است. ابتدا نظریه دکتر سروش بررسی شده، سپس مبانی قرآنی و تفسیری علامه طباطبایی تحلیل و در نهایت، این دو دیدگاه مقایسه شده‌اند. استناد به منابع تفسیری، روایی و تاریخی نشان می‌دهد که نظریه دکتر سروش از نظر مبانی قرآنی دچار اشکالات اساسی است. آیات متعددی همچون «إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْی یوحَی» (نجم/ ۴) و «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ» (شعراء/ ۱۹۳) صراحتاً وحی را کلام الهی و مستقل از ذهن پیامبر (ص) معرفی می‌کنند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که نظریه سنتی وحی که توسط علامه طباطبایی مطرح شده، از استحکام بیشتری برخوردار بوده و با مستندات قرآنی و تفسیری تطابق کامل دارد. در مقابل، دیدگاه دکتر سروش، که وحی را پدیدهای بشری میداند، نه تنها فاقد پشتوانه قرآنی است، بلکه با فهم تاریخی و سنت تفسیری مسلمانان نیز ناسازگار بوده و ازاین‌رو مردود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Ahmadi, R. (2014 AD/1393 SH). Phenomenon of Revelation from the Viewpoint of Allamah Ṭabāṭabāʼī. Qom: Al-Mustafa International Center for Translation and Publication.
Ashrafi, A. R. (2008 AD/1387 SH). "The Divine nature of the Quranic Text from the Perspective of Allamah Ṭabāṭabāʼī and Its Role in Tafsir al-Mīzān." Recognize the Quran.
Ḥillī, H. (2006 AD/1385 SH). Bāb Hādi ʻAshar. Commentary by Fāḍil ibn ʻAbdullāh. Qom: Dar al-Fikr.
Hosseini Tabataba’i, M. (2019 AD/1398 SH). Waḥy Qudsī (A Critique of Abdolkarim Soroush's Discourse). N.p.: Ehsan Publishing.
Kargozaran Newspaper.
Karimi, M. (2013 AD/1393 SH). "al-Mīzān and the Analysis of Revelation."
Nasiri, A. (2011 AD/1390 SH). The Quran, Divine Discourse. Tehran: Wahy va Kherad.
Shirazi, S. (1981 AD). al-Asfār al-Arbaʻah. Beirut: Dar Ihya' al-Turath al-'Arabi.
Shirazi, S. A. (2001 AD/1380 SH). al-Mabdaʼ wa al-Maʻād. (S. J. Ashtiani. Ed). Qom: Islamic Propaganda Office.
Soroush, A. (2007 AD/1386 SH (a)). Bashar and Basheer: A Response by Abdolkarim Soroush to Ayatollah Jafar Sobhani. Religion and Thought, official website of the Da'wat wa Islah group. Retrieved from
Soroush, A. (2007 AD/1386 SH ©). Muhammad Word, Iʻjāz of Muhammad.
Soroush, A. (2008 AD/1387 SH). "Abdolkarim Soroush's Theory on Quranic Revelation, Abdolkarim Soroush's response." Journal of Islamic Theology, Imam Sadiq Research and Educational Institute. No. 65.
Soroush, A. (2008 AD/1387 SH). "Parrot and Bee." Reflection of Thought Publication Journal. No. 98, pp. 171-192.
Ṭabāṭabāʼī, M. H. (2009 AD/1388 SH). Tafsīr al-Mīzān. (S. M. B. Mousavi Hamedani. Trans). Qom: Islamic Publications Office.
Ṭabrisī, F. (2010 AD/1390 SH). Tafsir Majmaʻ al-Bayān. (M. Bistuni. Ed). Qom: Bayan-e Javan.
Theological Knowledge. Vol. 5, no. 1.
Yousefi Ashkevari, H. (2007 AD/1386 SH). "Quran as the Word of God." Ayeen Journal. No. 11 and 12.