بررسی تطبیقی روایی ناقور از جهت معنی و مصداق از منظر مفسران شیعه و اهل سنت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.30473/quran.2025.72915.1293

چکیده

یکی از نشانه‌های عالم پس از مرگ که در آیة هشتم سورة مدّثّر «فاذا نقر فی الناقور» بدان اشاره شده، مراد از نقر و ناقور و معنا و مصداق آن است. از آنجا که این تعبیر، تنها در این آیه آمده است، در معنا و مصداق آن میان مفسران اختلاف شده‌است. بیشتر مفسران نقر را به نفخ و ناقور را به صُور تفسیر کرده‌اند و برخی از آنان ناقور را قلب و روح انسانی یا بدن آدمی یا نامة اعمال دانسته یا احتمال داده‌اند. برخی از مفسران اخباری با تکیه بر روایات شیعی، آیة شریفه را ناظر به زمان ظهور امام زمان «عج» دانسته و ناقور را قلب یا گوش مبارک حضرت پنداشته‌اند. نوشتار حاضر که به روش توصیفی تحلیلی نگارش شده است با بررسی این آراء و روایات مربوط به آن در کتب تفسیری فریقین دیدگاه نخست را پذیرفته و دیگر نظرات را مخالفِ قرائن و شواهد داخلی و خارجی دانسته و روایات شیعی را -بر فرض صحّت- بر تأویل و تفسیر به بطنِ آیه حمل می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


The Holy Qur’an.
al-ʿAlamī, I. (n.d.). Majallat al-Lisān al-ʿArabī. Vol. 8. [No Place, No Date]
Baghawī, Ḥ. (1999 AD/1420 AH). Maʿālim al-Tanzīl. (Mahdī, ʿA. R. Ed). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Bahrānī, S. H. (1994 AD/1415 AH). al-Burhān fī Tafsīr al-Qurʾān. (Baʿthah Foundation, Ed). Qom: Muʾassasat al-Baʿthah.
Biqāʿī, I. (2006 AD/1427 AH). Naẓm al-Durar fī Tanāsub al-Āyāt wa al-Suwar. (ʿAbd al-Razzāq, Ed). 3rd Ed. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Fakhr al-Rāzī, M. (1999 AD/1420 AH). Mafātīḥ al-Ghayb (3rd ed.). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Fārābī, A. (2003 AD/1424 AH). Muʿjam Dīwān al-Adab. (ʿUmar, A. M. Ed). Cairo: Muʾassasat Dār al-Shaʿb.
Farāhīdī, K. (1988 AD/1409 AH). al-ʿAyn (2nd ed.). Qom: Nashr-e Hijrat.
Farrāʾ, Y. (1980). Maʿānī al-Qurʾān. (Najjār, M. ʿA. Ed. 3rd ed.). Cairo: al-Hayʾah al-Miṣriyyah al-ʿĀmmah lil-Kitāb.
Gīlānī, M. (2008 AD/1429 AH). al-Dharīʿah ilā Ḥāfiẓ al-Sharīʿah (Sharḥ Uṣūl al-Kāfī). (Dirāyatī, M. Ḥ. Ed). Qom: Dār al-Ḥadīth.
Ḥassan, ʿA. (1998). al-Naḥw al-Wāfī (2nd ed.). Tehran: Naser Khosrow.
Ḥaydar Āmulī. (2002 AD/1422 AH). al-Muḥīṭ al-Aʿẓam wa al-Baḥr al-Khiḍm fī Taʾwīl Kitāb Allāh al-ʿAzīz al-Muḥkam. (Mūsawī Tabrīzī, M. Ed. 3rd ed.). Qom: Nūr ʿAlā Nūr.
Ḥusaynī Jalālī, M. T. (2002). Nuzhat al-Ṭarf fī ʿIlm al-Ṣarf. (Jalālī Ḥusaynī, Q. Ed). Qom: [No Publisher].
Ḥusaynī Ṭihrānī, H. (1985). ʿUlūm al-ʿArabiyyah (2nd ed.). Tehran: Mofid.
Ibn ʿAbd al-Salām, ʿA. (2008 AD/1429 AH). Tafsīr al-ʿIzz ibn ʿAbd al-Salām. (ʿAbd al-Raḥmān, A. F. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Ibn ʿĀdil, ʿU. (1998 AD/1419 AH). al-Lubāb fī ʿUlūm al-Kitāb. (ʿAbd al-Mawjūd, A. et al., Eds). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Ibn ʿArabī, M. (1990 AD/1410 AH). Raḥmah min al-Raḥmān fī Tafsīr wa Ishārāt al-Qurʾān. (Ghurāb, M. Ed). Syria, Damascus: Maṭbaʿat Naẓar.
Ibn ʿArabī, M. (2002 AD/1422 AH). Tafsīr Ibn ʿArabī (Taʾwīlāt ʿAbd al-Razzāq). (Rabāb, S. M. Ed and Trans). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Ibn ʿĀshūr, M. Ṭ. (1999 AD/1420 AH). al-Taḥrīr wa al-Tanwīr. Beirut: Muʾassasat al-Tārīkh al-ʿArabī.
Ibn Bābiwayh, ʿA. (1984 AD/1404 AH). al-Imāmah wa al-Tabsirah min al-Ḥayrah. (Madrasa al-Imām al-Mahdī, Ed). Qom: Madrasat al-Imām al-Mahdī.
Ibn Bābiwayh, M. (1975 AD/1395 AH). Kamāl al-Dīn wa Tamām al-Niʿmah. (Ghafārī, A. Ed. 2nd ed.). Tehran: Islāmiyyah.
Ibn Fāris, A. (1983 AD/1404 AH). Muʿjam Maqāyīs al-Lughah. (Hārūn, ʿA. M. Ed). Qom: Maktab al-Aʿlām al-Islāmī.
Ibn Kathīr, I. (1998 AD/1419 AH). Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm. (Shams al-Dīn, M. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Ibn Manẓūr, M. (1993 AD/1414 AH). Lisān al-ʿArab. (Mīrdāmādī, J. Ed. 3rd ed.). Beirut: Dār al-Fikr–Dār Ṣādir.
Ibn Qutaybah, ʿA. (1991 AD/1411 AH). Tafsīr Gharīb al-Qurʾān. (Ramaḍān, I. M. Commentary). Beirut: Dār Maktabat al-Hilāl.
Ibrāhīm Muṣṭafā, A; Ḥassan Zayyāt, A; ʿAbd al-Qādir, Ḥ; al-Najjār, M. ʿA. (n.d.). al-Muʿjam al-Wasīṭ. Tehran: al-Maktabah al-ʿIlmiyyah.
Iṣṭirābādī, ʿA. (1989 AD/1409 AH). Taʾwīl al-Āyāt al-Ẓāhirah fī Faḍāʾil al-ʿItrah al-Ṭāhirah. (Ustād Walī, Ḥ. Ed). Qom: Jamāʿat al-Mudarrisīn fī al-Ḥawzah al-ʿIlmiyyah.
Kāshānī, F. A. (n.d.). Minhāj al-Ṣādiqīn fī Ilzām al-Mukhālifīn. Tehran: Islāmiyyah Book Store.
Khaṭīb, ʿA. (2003 AD/1424 AH). al-Tafsīr al-Qurʾānī li-l-Qurʾān. Beirut: Dār al-Fikr al-ʿArabī.
Kulaynī, M. (1987 AD/1407 AH). al-Kāfī. (Ghafārī & Ākhūndī, Eds. 4th ed.). Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmiyyah.
Mahāʾimī, A. (1983 AD/1403 AH). Tabsīr al-Raḥmān wa Taysīr al-Manān (2nd ed.). Beirut: Ālam al-Kutub.
Majlisī, M. B. (1984 AD/1404 AH). Mirʾāt al-ʿUqūl fī Sharḥ Akhbār Āl al-Rasūl (Sharḥ al-Kāfī). (Maḥallātī, R. Ed). Tehran: Dār al-Kutub al-Islāmiyyah.
Māturīdī, M. (2005 AD/1426 AH). Taʾwīlāt Ahl al-Sunnah. (M. Baslūm, Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Māwirdī, ʿA. (n.d.). al-Nukat wa al-ʿUyūn. (al-Raḥīm, S. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Mudarrisī, M. T. (1998 AD/1419 AH). Min Hudā al-Qurʾān. Tehran: Dār Muḥibbī al-Ḥusayn.
Masʿūdī, ʿA. (2005 AD/1426 AH). Ithbāt al-Waṣiyyah (3rd ed.). Qom: Ansariyan.
Mughnīyah, M. J. (2003 AD/1424 AH). al-Tafsīr al-Kāshif. Qom: Dār al-Kitāb al-Islāmī.
Muḥy al-Dīn Shaykhzādah, M. (1998 AD/1419 AH). Ḥāshiyah ʿalā Tafsīr al-Bayḍāwī. (Shāhīn, M. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Muqātil ibn Sulaymān. (2002 AD/1423 AH). Tafsīr Muqātil. (Shaḥātah, Ed). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Muṣṭafawī, Ḥ. (1989). al-Taḥqīq fī Kalimāt al-Qurʾān al-Karīm. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Nasāʾī, A. (1990 AD/1410 AH). Tafsīr al-Nasāʾī. Beirut: Muʾassasat al-Kutub al-Thaqāfiyyah.
Nayshābūrī, M. (1994 AD/1415 AH). Ījāz al-Bayān ʿan Maʿānī al-Qurʾān. (Ḥ. Qāsimī, Ed). Beirut: Dār al-Maghrib al-Islāmī.
Niẓām al-Aʿraj, Ḥ. (1995 AD/1416 AH). Gharāʾib al-Qurʾān wa Raghāʾib al-Furqān. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Nuʿmānī ibn Abī Zaynab, M. (1977 AD/1397 AH). al-Ghaybah. (Ghafārī, A. Ed). Tehran: Ṣadūq.
Qummī Mashhadī, M. (1989). Kanz al-Daqāʾiq wa Baḥr al-Gharāʾib. (Dargāhī, Ḥ. Ed). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance Publishing Organization.
Qūnawī, I. (2002 AD/1422 AH). Ḥāshiyah ʿalā Tafsīr al-Bayḍāwī. (ʿUmar, A. M. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Qurṭubī, M. (1985). al-Jāmiʿ li Aḥkām al-Qurʾān. Tehran: Nasir Khosrow.
Rāghib Iṣfahānī, Ḥ. (1991 AD/1412 AH). al-Mufradāt fī Gharīb al-Qurʾān. (Dāwūdī, Ed). Beirut: Dār al-Qalam–al-Dār al-Shāmiyyah.
Rasaʿnī, ʿA. (2008 AD/1429 AH). Rumūz al-Kunūz fī Tafsīr al-Kitāb al-ʿAzīz. (Ibn Dahīsh, A. Ed). Makkah: Maktabat al-Asadī.
Ṣādiqī Tehrānī, M. (1986 AD/1406 AH). al-Furqān fī Tafsīr al-Qurʾān bi-l-Qurʾān wa al-Sunnah (2nd ed.). Qom: Farhang-e Eslami.
Ṣāḥib ibn ʿAbbād, I. (1993 AD/1414 AH). al-Muḥīṭ fī al-Lughah. (Āl Yās, M. Ḥ. Ed). Beirut: ʿĀlam al-Kitāb.
Samīn, A. (1993 AD/1414 AH). al-Durr al-Maṣūn fī ʿUlūm al-Kitāb al-Maknūn. (Ṣīrah, A. M. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah.
Ṣanʿānī, ʿA. (1991 AD/1411 AH). Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAzīz. Beirut: Dār al-Maʿrifah.
Sayyid Quṭb. (2004 AD/1425 AH). Fī Ẓilāl al-Qurʾān (35th ed.). Beirut: Dār al-Shurūq.
Suyūṭī, ʿA. (1984 AD/1404 AH). al-Durr al-Manthūr fī al-Tafsīr bi-l-Maʾthūr. Qom: Kitābkhānah Āyatullāh Marʿashī Najafī.
Sharaf al-Dīn, J. (2000 AD/1420 AH). al-Mawsūʿah al-Qurʾāniyyah: Khaṣāʾiṣ al-Suwar. (Ḥāṭūm & Abū ʿAlī, Eds). Beirut: Dār al-Taqrīb bayn al-Madhāhib al-Islāmiyyah.
Suyūṭī, ʿA. (1997 AD/1418 AH). al-Muzhir fī ʿUlūm al-Lughah wa Anwāʿihā. (ManṢūr, F. A. Ed). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿĀlamiyyah.
Suyūṭī, ʿA. (n.d.). Muʿtarak al-Aqrān fī Iʿjāz al-Qurʾān. (Bijāwī, A. M. Ed). Beirut: Dār al-Fikr al-ʿArabī.
Ṭabarānī, S. (2009). al-Tafsīr al-Kabīr. Irbid, Jordan: Dār al-Kitāb al-Thaqāfī. Ṭabrisī, F. (1993). Majmaʿ al-Bayān fī Tafsīr al-Qurʾān. (Yazdī Ṭabāṭabāʾī & Rasūlī, Eds). Tehran: Naser Khosrow.
Ṭabarī, M. (1992 AD/1412 AH). Jāmiʿ al-Bayān fī Tafsīr al-Qurʾān (3rd ed.). Beirut: Dār al-Maʿrifah.
Ṭabāṭabāʾī, S. M. (1970 AD/1390 AH). al-Mīzān fī Tafsīr al-Qurʾān (2nd ed.). Beirut: Muʾassasat al-Aʿlamī lil Maṭbūʿāt.
Thaʿālibī, ʿA. (1997 AD/1418 AH). al-Jawāhir al-Ḥisān fī Tafsīr al-Qurʾān. (Aḥmad, A; al-Fattāḥ, A: Muḥammad, A. Eds). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Thaʿlabī, A. (2002 AD/1422 AH). al-Kashf wa al-Bayān. (Ibn ʿĀshūr, Ed). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Ṭūsī, M. (1989 AD/1409 AH). Ikhtiyār Maʿrifat Rijāl al-Kashshī. (Muṣṭafawī, Ḥ. Ed). Mashhad: Muʾassasat Nashr Dānishgāh Mashhad.
Ṭūsī, M. (1991 AD/1411 AH). al-Ghaybah li-l-Ḥujjah. (Tehrānī & Nāṣih, Eds). Qom: Dār al-Maʿārif al-Islāmiyyah.
Ṭūsī, M. (n.d.). al-Tibyān fī Tafsīr al-Qurʾān. (ʿĀmilī, A. Ḥ. Ed). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Zamakhsharī, M. (1987 AD/1407 AH). al-Kashshāf ʿan Ḥaqāʾiq Ghawāmiḍ al-Tanzīl wa ʿUyūn al-Aqāwīl fī Wujūh al-Taʾwīl. (Aḥmad, M. Ḥ. Ed. 3rd ed.). Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī.
Zuhaylī, W. (1991 AD/1411 AH). al-Tafsīr al-Munīr fī al-ʿAqīdah wa al-Sharīʿah wa al-Manhaj (2nd ed.). Syria, Damascus: Dār al-Fikr.