تحلیل گفتمان انتقادی سورۀ جن براساس الگوی «ون دایک»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 Ph.D. student of Quran and Hadith Sciences, Arak University

2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Arak University

چکیده

سورۀ جن بافت زبانی ویژه‌ای دارد که در قالب کنش‌های گفتاری مواجهه جنیان با قرآن، آوردنده قرآن و نیز منبع اصلی قرآن یعنی خداوند را مطرح می‌کند. از این رو در نوشتار حاضر براساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک، از طریق تشکیل مربع ایدئولوژیک به بررسی این سوره پرداخته شد. سنجش کارایی مربع ایدئولوژیک ون دایک در تحلیل کاربست راهبردهای گفتمانی در سوره جن نشان داد قطب‌بندی نظام گفتمانی سوره جن بر محور ایمان و کفر جن و انس به قرآن و رسالت پیامبر(ص) صورت‌بندی شده است و گفتمان سوره جن بر بستری از تقابل‌های ایدئولوژیک جریان می‌یابد. دو قطبی محوری در سوره جن میان گروه مؤمن و کافر از جن شکل می‌گیرد. در این میان گروه جنیان مؤمن تلاش می‌کند تا با استفاده از مؤلفه‌های گفتمانی تقابل خود با دیگری را نمایان سازد. آنچه در گفتمان سوره جن آمده، جریان‌سازی است که توسط گروهی از جنیان مؤمن که قرآن را شنیده‌اند رقم می‌خورد. در واقع «دیگری» (جنیان کافر) توسط مؤمنان از جن، بازنمایی شده و باورهایشان مطرح می‌شود. جنیان مؤمن به الله، رسول و قرآن از راهبردهای گفتمانی‌ای چون «بیان هنجارها» و «گواه‌نمایی» برای «برجسته‌سازی خودی» و از مؤلفه‌هایی نظیر «توصیف کنشگر»، «دسته‌بندی»، «فاصله‌گذاری»، «تکذیب کننده‌ها» و «بازنمایی منفی دیگری و مثبت خودی» در به «حاشیه‌رانی دیگری» استفاده می‌کنند. در نیمه دوم سوره جن، کنشگر اصلی گفتمان، مناسبات قدرت را تثبیت می‌کند. نقطه نهایی در تعیین مناسبات قدرت توصیف خداوند به عنوان «عالم غیب» است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


The Holy Quran.
Agha Golzadeh, F. (2007 AD/1386 SH). "Critical Discourse Analysis and Literature." Adab Pazhuhi. No. 1, pp. 17-27.
Birou, A. (1987 AD/1366 SH). Culture of Social Sciences. (Saroukhani, B. Trans). Tehran: Kihan Publications.
Boughara, N. (2012 AD). Lisānīyāt al-Khiṭāb, Mabāḥith fī al-Ta'sīs wa al-Jazāʼ. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Hallajzadeh Bonab, H. (2016 AD/1396 SH). "Description and Analysis of Ideological Structures in the Discourse of Women Seeking Divorce, based on Van Dijk's Theory - Legal Linguistics Approach." Doctoral dissertation. University of Sistan and Baluchestan.
Ibn Ᾱshūr, M. T. (1999 AD/1420 AH). Tafsir al-Taḥrīr wa al-Tanwīr al-Ma'ruf bi Tafsir Ibn Ᾱshūr. Beirut: Mu'assasat al-Tarikh al-Arabi.
Ibn Fāris, I. (1983 AD/1404 AH). Mu'jam Maqāyīs al-Lughah. (Muhammad Harun, A. S. Ed). Qom: Maktab al-I'lam al-Islami.
Ᾱlūsī, M. (1994 AD/1415 AH). Rūḥ al-Maʻānī fi Tafsir al-Quran al-ʻAẓīm wa al-Sabʻ al-Mathānī (Atiyya, A. Ed). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya, Manshurat Muhammad Ali Baydun.
Rāghib Iṣfahānī, H. (1991 AD/1412 AH).  Mufradāt Alfāẓ al-Quran. Beirut: Dar al-Qalam.
Ṭabāṭabāʼī, M. H. (1981 AD/1402 AH). al-Mīzān fī Tafsir al-Quran. Beirut: Al-Alami Institute for Publications.
Ṭabirsī, F. (1993 AD/1372 SH). Majmaʻ al-Bayān fī Tafsir al-Quran. (Ṭabāṭabāʼī, F; Rasouli, H. Eds). 3rd Ed. Tehran: Naser Khosrow.
Ṭabirsī, F. (1991 AD/1412 AH). Tafsir Jawāmiʻ al-Jāmiʻ. (Gorji, A. Ed). Qom: Qom Seminary, Management Center.
Amoosh, K. (2007 AD/1388 SH). Quran Discourse: A Linguistic Study of the Relationship between the Text and Context of the Quran. (Sayyidi, H. Trans). Tehran: Sokhan.
Makarim Shirazi, N. (1992 AD/1371 SH). Tafsir Nemooneh. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Modarresi, M. T. (1998 AD/1419 AH). Min Hudal Quran. Tehran: Dar Muhibi al-Hussein.
Mughnīyah, M. J. (1424 AH). al-Tafsir al-Kāshif. Qom: Dar al-Kitab al-Islami.
ʻAshīr, A. (2006). When We Communicate, We Change: A Pragmatic Cognitive Approach to Communication and Argumentation Mechanisms. Morocco: Africa al-Sharq.
Ṭabarī, M. (1991 AD/1412 AH). Jāmiʻ al-Bayān fī Tafsir al-Quran (Tafsir al-Ṭabarī). Beirut: Dar al-Ma'rifah.
Ṭayyib, A. H. (1990 AD/1369 SH). Aṭyab al-Bayān fi Tafsir al-Quran. Tehran: Islam.
Van Dijk, T. A. (2014 AD/1394 SH). Ideology and Discourse. (Nobakht, M. Trans). Tehran: Nashr Siahrood.
Coulthard Caldas, C.R. (2003). Text and Practice: Raeding in Critical Discourse Analysis. London: Routledge.
Van Dijk, T. A. (2001)."Multidisciplinary Cda: A Plea for Diversity." In Methods of Critical Discourse Analysis. No. 1, pp. 95-120. Introducing Qualitative Methods. London: Sage.
Van Dijk, T. A. (2003). Ideology and Discourse. Internet course For the Oberta de Catalvyna (VOC). Retrieved from http: //www.discourse-in-society.org/tenu.html.
Van Dijk, T. A. (2006 (b)). Politics, Ideology, and Discourse. Barcelona: Universitat Pompeu Fabra. 728-740.
Van Dijk, T. A. (2006). "Ideology and Discourse Analysis." Journal of Political Ideologies. Vol. 11, pp. 115-140.
Van Dijk, T. A. (1998). Ideology: A Multidisciplinary Approach. London: Sage.
Van Leeuwen. T. (2008). Discourse and Practice. Oxford University Press.