واکاوی اثرپذیری ادبیات کهن فارسی از آموزه های قرآنی؛ مطالعه موردی بینامتنیت قابوسنامه و قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

Assistant Professor of Theology Department (Quran and Hadith Sciences) of Gonbad Kavous University

چکیده

امتزاج فرهنگِ قرآن محور اسلامی و فرهنگ حکمت بنیان ایرانی در متون کهن ادب فارسی رخدادی مبارک و تردیدناپذیر در گستره‌ی فرهنگ ایرانی اسلامی است. با این وجود برخی با دامن زدن بر منابع ایرانی پیش از اسلام، سعی در مدیریت یک‌جانبه‌ی مصادر تأثیرگذار بر ادب فارسی و شبهه‌ی بیگانگی میراث ادبی از قرآن کریم را دارند. در این میان بسیاری از ادیبان پارسی زبان در جهت تبیین اندیشه‌های خود و آفرینش‌های هنری از عناصر قرآنی سود جسته‌اند. قابوسنامه نیز از این مهم غفلت ننموده و عنصرالمعالی با بهره‌گیری هدفمند از معجزه‌ی خاتم، عنصر تعلیم را به شیوایی و رسایی کم‌نظیر به نمایش گذارده است. بررسی پیشنیه‌ی جایگاه دین در قلمرو اندرزنامه حاکم و حکیم آل زیار، پژوهشی گسترده را طلب می‌کند. پژوهه کتابخانه‌ای فرارو با آگاهی از گستره‌ی بینامتنی قابوسنامه و قرآن کریم، با توصیف و تحلیل ابواب چهل و چهارگانه این نصیحت‌نامه، تأثیرپذیری قابوسنامه از مضامین قرآنی را براساس الگوی ژولیا کریستوا به عنوان بنیان‌گذار نظریه بینامتنیت نوین کاویده است. یافته‌های تحقیق بیان‌گر آن است که قابوسنامه افزون بر تأثیرپذیری از گنجینه حکمت‌ ایرانیان و منابعی همچون اندرزهای آذرباد مارسپندان، پندنامه انوشیروان و اشعار بوشکور بلخی، به صورت وسیعی از منظومه معرفت اسلامی با محوریت کلام وحی نیز بهره‌مند شده است. استفاده‌ای که گاه به صورت عیان و آشکار بوده و نشانِ آیات قرآن را به همراه داشته و گاه نیازمند خوانش دقیق و تأمّل در بازیابی، شناخت و دریافت این آبشخور است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


The Holy Quran, translated by Mohammad Mahdi Foladvand, 1418 AH, Tehran: Office of Islamic History and Education Studies.
Allen, Graham, 1380, intertextuality, translation of Yazdanjo's message, Tehran: Naşr al-Karzan.
Ibn Rasheeq, Abolhasan, 1972, Qarazat al-Dhahab fi al-Arab poems, Tunis: Al-Tunsiya Company for distribution.
Ahmadi, Babak, 1387, creation and freedom (hermeneutic and aesthetic essays), Tehran: Naşr al-Karzan.
Ahmadi, Babak, 1380, structure and interpretation of the text, Tehran: Nashr al-Karzan.
Akhwan Saraf, Zahra, 2019, "Qur'anic intertextuality and narration in Golshan Raz Shabestri", Parto Vahi two-part magazine, 7th volume, numbers 12 and 13, pp. 40-19.
Bukhari, Muhammad bin Ismail, 1422 A.H., Al-Jaami Al-Musnad Sahih Al-Mukhtasar Man Amor Rasulullah (SAW) and Sunnah and Ayamah (Sahih Bukhari), Beirut: Dar Tawq Al-Najat.
Bahar (Malek al-Shaara), Mohammad Taghi, 1349, stylistics or the history of the development of Persian prose, Tehran: Sepehr printing house.
Payne, Michael, 1380, Derrida's Lacan, Kristova, translated by Payam Yazdanjo, Tehran: Naşr al-Karzan.
Jalili Jashanabadi, Saba and Seyed Mehdi Rahimi, 1400, "Intertextuality in educational literature (focusing on Qaboos-nameh and the teachings of Ptah Hotep; the oldest children's book in the world"), Research Journal of Educational Literature, year 13, number fifty and the second, pp. 57-27.
Hosni, Al-Mukhtar, 2003, "Al-Tanas fi Anjaz al-Samatami", Magazin Al-Lagham, Vol. 13, Part 49, pp. 578-560.
Hawi, Said, 1424 AH, Al-Asas fi al-Tafsir, Cairo: Dar al-Salam.
Khoeini, Esmat and Sajjad Rahmatian, 2018, "Echoes of some instructions of the ancients in the book of Qaboos-nameh", Research Journal of Educational Literature, Year 11, Number 42, pp. 159-131.
Sabz Alipour, Jahandost and Farzaneh Abdollahi, 2013, "Story in Qabusnameh anecdotes and its adaptation to minimalism", Persian poetry and prose stylistics quarterly (Bahar Adeb), 5th year, 1st issue, pp. 172-161.
Sabzianpour, Vahid, 2013, "Examination of educational views of ancient Iranians in Qabus Nameh", Research Journal of Educational Literature, No. 17, pp. 86-51.
Siyuti, Abd al-Rahman Jalaluddin, 1404 A.H., Al-Dur Al-Manthor fi al-Tafsir Balmathur, Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library.
Shariati, Ali, 1362, art (collection of works), Tehran: Office for editing and publishing the collection of Dr. Shariati's works.
Tabatabayi, Seyyed Mohammad Hossein, 1417 AH, Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an, Qom, 5th, Islamic Publications Office of the Seminary Society of Teachers.
Tabari, Muhammad bin Jarir, 1412 A.H., Jami al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an, Beirut: Dar al-Marafa.
Azzam, Muhammad, 2005, The Poetry of Al-Khattab Al-Sardi, Damascus: Al-Kitab Al-Arab Publications.
Elmi, Mohammad Kazem, 1385, "Modern hermeneutics and the reasons for understanding the text better than the text", Scientific Research Quarterly of Islamic Studies, No. 71, pp. 145-127.
Renmat al-Maali, Kikavus bin Iskandar, 2015, Qaboos-nameh, edited by Gholamhossein Yousefi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
1312, book of advice known as Qaboosnameh, with an introduction and notes by Saeed Nafisi, Tehran: Majlis Press.
Ayashi, Muhammad Bin Masoud, 1380 A.H., Tafsir Al-Ayashi, Tehran: Al-Alamiya Islamic School.
Fazlullah, Muhammad Hossein, 1419 AH, Man Wahi Al-Qur'an, Beirut: Dar al-Mulak.
Faiz Kashani, Muhammad bin Shah Mortaza, 1415 AH, al-Tafsir al-Safi, Tehran: Maktaba al-Sadr.
Lushan, Noor Al-Hadi, 2003, "Intersection between Tradition and Modernity", Journal of Umm Al-Qari Society for Islamic Studies and Arabic Language and Etiquette, Vol. 15, No. 26, pp. 1033-1019.
Miftah, Muhammad, 1992, Analysis of the poetic speech (Strategy of Al-Tanas), Beirut: Al-Maqruz al-Thaqafi al-Arabi.
Makarem Shirazi, Nasser, 1374, Tafsir Nashet, Tehran, 1st, Dar al-Kutub Islami.
Nohi, Nazhat, 2016, "Supertext of the New Hermeneutic Challenge", Commentary and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), No. 27, pp. 90-69.
Waadullah, Lydia, 2005, al-Tanas al-Marafi in the poetry of Ezz al-Din al-Manasara, Beirut: Dar al-Mandlawi.
Yazdanjo, Payam, 1381, Towards Postmodernism, Poststructuralism in Literary Studies, Tehran: Age Publishing.
Yalmeha, Ahmad Reza and Muslim Rajabi, 2016, "The Manifestation of Divine Verses in Sana'i Poems Based on the Intertextuality of Gerard Genet", Qur'anic Literary Research, 5th year, 2nd issue, pp. 57-37.