تأویل در اندیشه قرآنی سید مرتضی، چیستی، مبانی و نمونه‌ها

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 Department of Quran and Hadith Sciences - Faculty of Theology and Islamic Studies - Mazandaran University

2 Ph.D. candidate, Quran and Hadith Sciences, Faculty of Islamic Theology and Teachings, University of Mazandaran, Babolsar, Iran

چکیده

واژه «تأویل» یکی از واژگان کلیدی است که در ادبیات قرآنی اهمیت به سزایی داشته و جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های معرفت دینی پیدا کرده است. به منظور مطالعه و فهم صحیح قرآن کریم، مطالعه و تحقیق در مورد این واژه امری ضروری است. گستره دانش سیّد مرتضی علم الهدی و ارزشمندی آثار وی سبب شده تا پژوهشگران بسیاری دیدگاه‌ها و آثار بر جای مانده از او را موضوع پژوهش‌های علمی خویش قرار دهند. این نوشتار نیز با هدف بررسی تأویل در اندیشه قرآنی سیدمرتضی و با روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته است. رهیافت پژوهش این که سیدمرتضی، تأویل را در حوزه تفسیر معرفی کرده است و مراد از تأویل در نزد وی معنایی عام است که تفسیر را هم در برمی‌گیرد. وی هم در مورد آیات متشابه و هم در مورد آیات محکم از لفظ تأویل استفاده کرده است. از نظر او میان اعتبار تأویل (اثبات وجوه قابل محتمل) و درستی تأویل تفاوت وجود دارد. تفسیر او منطبق برقواعد علمی و عقلی است و از قرآن درک عالمانه دارد. اعتقاد به وحیانیت الفاظ قرآن، اعتقاد به فهم‌پذیری قرآن، حقیقت‌انگاری در الفاظ و تعابیر قرآن و کشف معانی معقول و قابل انتساب به خداوند در آیات متشابه، از جمله مبانی سیدمرتضی است. مطالعه اندیشه قرآنی وی، افزون بر آشنایی با تلاش‌های تفسیری و بهره‌مندی از تجارب و مهارت‌های فنی او در تفسیر قرآن، می‌تواند ضمن کمک به معرفی روشی جامع برای تفسیر آیات متشابه و مشکل، مفسر را در تفسیر این‌گونه آیات یاری نموده و الگوی جامعی به او بدهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Holy Quran. Translated by Muhammad Mahdi Fooladwand.
Ibn Athīr, ʻIzzuddīn Abulḥasan al-Shaybānī. (1414). Al-Kāmil fī al-Tārīkh. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Ibn Athīr, Mubārak ibn Muḥammad Jazarī. (1367). Al-Nihāyah fī Gharīb al-Ḥadīth wa al-Athar. Qom: Ismailiyam. 4th Edition.
Ibn Ḥajar ʻAsqalānī, Aḥmad ibn ʻAlī. (1390). Lisān al-Mīzān. Beirut: Muʼassisat al-Aʻlami lil-Matbu'at.
Ibn Ḥazm al-Andulusī, ʻAlī ibn Saʻīd. (1940). Jamharat Ansāb al-ʻArab. N.p.
Ibn Khallikān, Aḥmad ibn Muḥammad. (n.d.). Wafayāt al-Aʻyān wa Anbāʻ Abnāʻ al-Zamān. Research: Iḥsān ʻAbbās. Beirut: Dar Sadir.
Azharī, Muḥammad ibn Aḥmad. (1421). Tahdhīb al-Lughah. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi. 1st Edition.
Ibn ʻImād, ʻAbd al-Ḥasan ibn Aḥmad. (1406). Shadharāt al-Dhahab fī Akhbār min Dhahab. Beirut: Dar Ibn Kathir.
 
Ibn Fāris, Aḥmad. (1390). Tartīb Maqāyīs al-Lughah. Arrangement and revision: Alī ʻAskarī, Saʻīdriḍā and Masjidī, Ḥaydar. Qom: Research institute of the seminary and university. 2nd Edition.
Ibn Manẓūr, Muḥammad ibn Mukarram. (1414). Lisān al-ʻArab. Beirut: Dar Sader. 3rd Edition.
Asadi, Alireza. (1391). Shiʻa Theologians: Sayyid Murtaḍā. Qom: Islamic Science and Culture Research Institute.
Asadi, Mohammad; Tayyeb Huseini, Sayyid Mahmood. (1390). Research in Muhkam and Mutashabih. Qom: The research institute of the seminary and university in cooperation with the study and compilation of university humanities books (Samt).
Tehrani, Shaykh Agha Buzurg. (1403). Al-Dharīʻah ilā Taṣānīf al-Shīʻah. Beirut: Dar al-Adwa.
Jawharī, Ismāʻīl ibn Ḥimād. (1404). Al-Ṣiḥāḥ. Beirut: Dar al-Ilm lil-Malayin. 3rd Edition.
Ḥurr al-ʻĀmilī, Muhammad ibn Ḥasan. (n.d.). Amal al-Āmil. Baghdad: Maktabat al-Andulus.
Khaṭīb Baghdādī, Abū Bakr Aḥmad ibn ʻAlī. (n.d.). Tarīkh Baghdād aw Madīnat al-Salam. Beirut: Dar al-Fikr.
Darzī Rāmandī, Hādī. (1391). Investigation of the Exegetical Views of Sayyid Murtaḍā ʻAlam al-Hudā and Its Influence on Tebyān Shaykh Ṭūsī. Master's Thesis, Tarbiat Modares University.
Dawani, Ali. (1363). Islam Scholars. Tehran: Amir Kabir.
Dhahabī, Shams al-Dīn Muḥammad ibn Aḥmad. (1417). Sīyar Aʻlām al-Nubalāʼ. Beirut: Dar al-Fikr.
Rāghib Iṣfahānī, Husayn ibn Muḥammad. (1382). Mufaradāt Alfāẓ al-Qurʻān al-Karīm. Qom: Zawel Qurba. 3rd Edition.
Zabīdī, Muḥammad Murtaḍā. (1414). Tāj al-ʻArūs min Jawāhir al-Qāmūs. Beirut: Dar al-Fikr. 2nd Edition.
Sayyid Murtaḍā, Abulqāsim  ʻAlī ibn al-Ḥusayn. (1431). Amālī (Ghurar al-Fawāʼid wa Durar al-Qalāʼd). Edited by Abulfaḍl Ibrāhīm. Qom: Dhawel Qurba Publications.
 
.................................... (1396). Amālī. Translation and Editing by Hossein Saberi. Mashhad: Islamic Research Foundation. 1st Edition.
.................................... (1380). Tanzīh al-Anbīyāʼ wa al-Aʼimmah. Edited by Fāris Ḥasūn Karīm. Qom: Boostan Ketab.
......................................(1411). Al-Dhakhīrah fī al-Kalām. Qom: al-Nashr al-Islami.
.......................................(1376). Al-Dharīʻah ilā Uṣūl al-Sharīʻah. Edited by Abulqasim Gorgi. Tehran: Tehran University Publication.
....................................... (1405). Rasāʼil. Qom: Dar al-Quran.
........................................(1410). Al-Shāfī fil Imāmah fī Ibṭāl Ḥujaj al-ʻĀmmah. Tehran: al-Sadiq Institute.
................................ …...(1384). Al-Mawḍiḥ ʻan Jihat Iʻjāz al-Qur'an (al-Ṣarfah). Edited by Muhammadreza al-Ansari al-Qummi. Mashhad: Majma' al-Buhuth al-Islamiyyah.
Shaker, Muhammad Kazem. (1381). Methods of Interpreting the Quran: Semantics and Methodology of Interpretation in the Narratives, Esoteric, and Fundamental Domains. Qom: Boostan Ketab.
Shariati Niyasar, Hamed, Majid Ma'aref, and Mohammadreza Shahroudi. (1393). Reason and Revelation in the View of Sayyid Murtaḍā and Investigating the Relationship in His Works. Journal of Quranic and Hadith Research. University of Tehran, No. 1, Spring and Summer, pp. 73-97.
Shukrani, Reza. (1374). Introduction on Sayyid Murtaḍā's Exegetical Discussions, Keyhan Andisheh. Keyhan Institution, No. 59, pp. 51-60.
Shahristānī, Muhammad ibn ʻAbdul Karīm. (1404). Al-Milal wa al-Niḥal. Edited by Muhammad Sayyid Kīlānī. Beirut: Dar al-Ma'arif.
ʻAbbās, Ḥāmid Kāẓim. (2004). Al-Dalālah al-Qurʼānīyyah ʻind al-Sharīf al-Murtaḍā. Baghdad: Ministry of Culture and Media, Dar al-Shu'un al-Thaqafiyyah al-Amah.
Attai Nazari, Hamid. (1397). A Look at the Roles and Schools of Imami Theology in the Middle Ages. Ayeneh Pajouhesh Bimonthly. Institute of Islamic Sciences and Culture (Affiliated with Office of Islamic Propaganda of the Qom Seminary), No. 3 (Issue 171), pp. 3-56.
Zamiri, Muhammad Reza. (1384). Shiʻa Uṣūlīs. Qom: Boostan Ketab.
Ṭūsī, Abū Jaʻfar Muhammad ibn Ḥasan. (1417). Al-Fihrist (Index of Shia Books and Their Uṣūls, Authors' Names and the Owners of Uṣūls). Najaf: Nashr al-Fiqaha.
Fath Abadi, Reza. (1395). A Comparative Study of Sayyid Murtaḍā's Exegetical Thoughts in Amālī with the Tafsir of Kashshāf, Mafātīḥ al-Ghayb, and al-Mīzān in the Realm of Monotheisim. Master's Thesis. University of Quranic Sciences and Teachings.
Farmanian, Mahdi and Mostafa Sadeghi Kashani. (1394). A Look at the History of Imami Thought: From the Beginning to the Emergence of the Safavids. Qom: Institute of Islamic Sciences and Culture.
Feqhizadeh, Abdul Hadi. "Foundations and Interpretive Methods of Sayyid Murtaḍā," from the series of scientific sessions of the International Congress of Sayyid Murtaḍā ʻAlam al-Huda. Available at: http://hadith.net/post/70693. (07/10/1399).
Fīrūzābādī, Muhammad ibn Yaʻqūb. (1429). Al-Qāmūs Al-Muḥīṭ. Beirut: Dar al-Kutub al-Arabi.
Qasempour, Mohsen. (1389). Iʻjāz of Quran: History and Analysis. Tehran: Hasti Nama in collaboration with Kashan University Publications.
Ghorbani Zarrin, Baqer. (1391). The Literary-Theological Foundations of Sayyid Murtaḍā in the Interpretation of the Quran, Sahifa Mobin Journal. Islamic Azad University Cultural Deputy, Quran and Etrat Research Institute, Volume 18, Number 51, pp. 25-43.
Qummī, ʻAbbās. (1385). Al-Fawāʼid al-Raḍawīyyah. Edited by Naser Baqeri Bidhendi. Qom: Boostan Ketab.
Gorji, Abulqasim. (1385). History of Jurisprudence and Jurists. Tehran: SAMT (Organization for Study and Compilation of Human Sciences Books in Universities).
Muṣṭafawī, Ḥasan. (1385). Investigation into the Words of the Quran. Tehran: The publishing center of Allamah Muṣṭafawī 's works. 1st Edition.
Mūsawī, Mujtabā Aḥmad. (1431). Nafāʼis al-Taʼwīl. Beirut: Shirkat al-Aʻlami lil-Matbuʻat.
Najāshī, Abul ʻAbbās Aḥmad ibn ʻAlī. (1407). Al-Rijāl (The Directory of Shia Writers). Qom: al-Nashr al-Islami Institute.