توقیفی یا اجتهادی بودن نام‌گذاری سور قرآن و آثار فقهی آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق شافعی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

چکیده

قرآن همچون سایر کتب آسمانی، دارای بخش‌های کوچک‌تر است که براساس آیات قرآنی، «سوره» نامیده شده است. جایگاه متمایز و ممتاز قرآن مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی است و تلاش برای حفظ آن، در کنار قداست و قدسی بودن الفاظ سبب شده، غالب مباحثی را که ناظر به ساختار قرآن است، از امور توقیفی به‌شمار آورند. چنیش آیات و محدوده سوره‌ها از اموری است که اتفاق‌نظر بر توقیفی بودن آنها وجود دارد؛ اما در خصوص نام‌گذاری سوره‌های قرآن دو دیدگاه کلی وجود دارد. اکثر قرآن‌پژوهان با استناد به دلایل نقلی و عقلی معقتدند نام‌گذاری سوره‌ها از امور توقیفی بوده؛ در حالی‌که برخی از صاحب‌نظران آن را از امور اجتهادی دانسته‌اند و پذیرش هر دیدگاه، آثار فقهی متفاوتی به‌دنبال خواهد داشت. پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و با روش توصیفی ـ تحلیلی بر پایه تحلیل محتوا به بررسی مسأله مذکور پرداخته و با استقرای ادله طرفین و استمداد از تحلیل تاریخی مراحل نام‌گذاری سوره‌های قرآن، دیدگاه اجتهادی بودن نام‌گذاری سوره‌های قرآن را ترجیح داده است. از ‌مهم‌ترین آثار فقهی پذیرش اجتهادی بودن نام‌گذاری سوره‌های قرآن، می‌توان به جواز پذیرش نام‌های جدیدِ سوره‌ها، عدم دلالت نام‌های قرآنی بر ارزش‌گذاری افراد یا موضوع، عدم امکان استنباط احکام فقهی با استناد به اسامی سور یا اثبات فضیلت مسمی و... اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


The holy Qur’an.
The Bible (New and Old Testament). Published in Istanbul. 2007.
‘Abdul Baqi, Muhammad Fu’ad. (1967). Al-Muʿjam al-Mufahras li-Alfaz al-Qur'ān al-Karīm. Qum: Islamic Publications. ninth.
Abu Dawud, Sulayman ibn Ash'ath (nd). Sunan Abi Dawud. Research: Muhammad Muhyiddin ‘Abdul Hamid. Sida: Maktabah al-‘Asriyyah.
Abu Shubhah, Muhammad ibn Muhammad. (2003). Al-Madkhal li-Dirasat al-Qur’an al-Karim. Second ed. Cairo: Maktabah al-Sunnah.
Al-Subkī, Tāj al-Dīn ʻAbd al-Wahhāb ibn ʿAlī. (2003). Jam’ al-Jawa'mi’ fi Usul al-Fiqh. Second ed. comments: ‘Abdul Mun’im Khalil Ibrahim. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyah.
Alusi, Shahabuddin Mahmud bin ‘Abdullah. (1994). Ruh Al-Ma'ani fi Tafsir al-Qur'an al-‘Azim va Al-Sab’ al-Mathani. First ed. Research: ‘Ali ‘Abdulbari ‘Atiyah. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyah.
Balkhi, Abu ‘Abdullah Muhammad bin Ahmad. (1996). Mafatih al-‘Ulum. Second ed. Research: Ibrahim al-Abiyari. Beirut: Dar al-Kitab al-‘Arabi.
Bukhari, Muhammad bin Isma’il (2001). Al-Jami' al-Samand al-Sahih Al-Mukhtasar min Umur Rasullulah (s.a) va the Sunnah va Ayyamih (Sahih Al-Bukhari). First ed. Research: Muhammad Zuhayr bin Nasir Al- Nasir. Dar Tuq al-Nijat.
Fadil Tuni, ‘Abdullah bin Muhammad al-Bushrawi al-Khurasani. (1991). Al-Wafiyyah fi ‘Usul al-Fiqh. Research: Seyyed Muhammad Husayn Radavi Kashmiri. Majma’ al-Fikr al-Islami.
Farahidi, Abu Muhammad Khalil bin Ahmad. (N.d.). Al-‘Ayn. Research: Mahdi Al-Makhzumi and Ibrahim Al-Samira’i. Dar va Maktabah al-Hilal
Firuz-Abadi, Majduddin Muhammad bin Ya’qub. (2005). Al-Qamus al-Muhit. Research: Maktabah Al-Turath fi Mu’assissah Al-Risalah. Beirut: Risalah Mu’assissah. Eighth.
Ghazali, Abu Hamid Muhammad bin Muhammad. (1971). Shafa’ al-Ghalil fi Bayan al-Shubha va al-Mukhayyil va Masalik al-Ta’lil. Baghdad: Irshad Press.
Ghazali, Abu Hamid Muhammad bin Muhammad. (2005). Al-Mustasfa fi ‘ilm al-‘Usul. Beirut: Dar Ibn Hazm. First.
Hassan-zadeh Amuli, Hassan. (1992). Kalimah ‘Uliya dar Tawfīqīyat Asma’.First ed. Tehran: Islamic Propaganda Office Publications.
Ibn ‘Abd al-Salam, Abu Muhammad ‘Izzuddin. (1991). Qava’id al-Ahkam fi Masalih al-‘An’am. Investigation and comments: Taha ‘Abdul Ra’uf Sa’d. Cairo: Maktabah al-Kulliyat al-Azhariyah.
Ibn Abi Shaybah, Abu Bakr. (1988). Al-Musannaf fi al-Hadith va al-Athar, Research: Kamal Yusef Al-Hut. Riyadh: Maktabat al-Rushd.
Ibn Athir, Majd al-Din Mubarak bin Muhammad. (2019). Al-Nahayah fi Gharib al-hadith va al-Athar. Research: Tahir Ahmad Al-Zawi and Mahmoud Mohammad Al-Tanaji. Beirut: Al-Maktabah Al-‘Ilmiyah.
Ibn Babiwayh, Abu Ja'far Muhammad ibn 'Ali. (1992). Man la Yahduruhu al-Faqih. Second ed. Research: Ali Akbar Ghaffari.Qum: Daftar Nashr Islami.
Ibn Hanbal, Ahmad bin Hanbal Shaybani. (2000). Musnad al-Imam Ahmad bin Hanbal.First ed. Research: Shu’ayb Al-Arna’ut - Adel Murshid et. al.Beirut: Mu’ssissah Al-Risalah.
Ibn Majeh, Muhammad bin Yazid. (n.d.). Sunan Ibn Majeh. Research: Muhammad Fu’ad ‘Abdul-Baghi. Egypt: Dar Ihya’ al-Kutub al-‘Arabiya - Feysal Isa al-Babi al-Halabi.
Ibn Manzur, Jamal al-Din Muhammad ibn Mukarram. (1993). Lisan al-ʿArab. Third ed. Beirut: Dar Sadir.
Jefferi, Arthur (1938). The Foreign Vocabulary of The Qur’an. Baroda: Oriental Institute.
Juhari, Abu Nasr Isma’il bin Himad. (1987). Al-Sihah Taj al-Lughah va Sihah al-‘Arabiyyah. Fourth ed. Research: Ahmad ‘Abdul Ghafur ‘Attar. Beirut: Dar al-‘Ilm Lilmullain.
Kamali Dezfulli, Sayed ‘Ali. (1995). Shenakht Qur’an.Second ed. Tehran: Usveh publications.
Khafaji, Shahabuddin Ahmad bin Muhammad. (N.d.) ‘Inayat al-Qadi va Kifayat al-Qadi ‘ala Tafsir al-Beyzavi. Beirut: Dar Sadir.
Kulayni, Abu Ja'far Muhammad ibn Ya'qub. (2008). Al-Kafi. Research: Markaz Buhuth Dar al-Hadith. Dar al-Hadith lil-Taba’ah val Nashr.
Ma’rifat, Muhammad Hadi. (2018). Teaching Qur’anic sciences.twenty first ed. Qum: Tamhid Publications.
Majlisi, Sheikh Muhammad Baqir bin Muhammad. (1982). Bihar Al-Anwar Al-Jami’ah lil-Durar Akhbar al-A’immah al-Athar. Mansurah: Mu’assissah Al-Wafa.
Mufid, Muhammad bin Muhammad. (1993). Awa’il al-Maqalat fi al-Madhahib va al-Mukhtarat. First ed. Beirut: Dar Al-Mufid.
Muslim, Muslim bin Hajjaj Neyshaburi. (nd). Al-Musnad al-Sahih al-Mukhtasar bi Naql al-‘Adl ‘An al-‘Adl ila Rasullullah (s.a.), Investigation: Muhammad Fu’ad ‘Abdul Baqi. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-‘Arabi.
Nisa'i, Abu ‘Abd al-Rahman Ahmad bin Shu’ayb. (1985). al-Mujtabi Min al-Sunan (al-Sunan al-Sughra). Second ed. Research: ‘Abdul Fattah Abu Ghudah.Aleppo: Al-Maktabah Al-‘Islamiyah.
Qasimi, Jamal al-Din ibn Muhammad. (nd). Qawaid al-Tahdith min Funun Mustalah al-Hadith. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyah.
Ramyar, Mahmud. (2005). History of the Qur'an.Fourteenth ed. Tehran: Amir Kabir Publishing House.
Razi, Muhammad bin ‘Umar (1999). Mafatih al-Ghayb (Al-Tafsir al-Kabir). Third ed. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-‘Arabi.
Sajistani, Abu Bakr bin Abu Dawud. (2002). Kitab Al-Masahif. First ed. Research: Muhammad bin ‘Abdu. Cairo: Al-Faruq Al-Hadithah.
Shatibi, Abu Ishaq, Ibrahim bin Musa, (1996). Al-Muvafiqat. first ed. Research: Abu ‘Ubaydah Mashhur bin Salman Ale-Salman, Dar ‘Affan.
Shelbi, Muhammad Mustafa. (1974). Ta’lil al-Ahkam. Cairo: Al-Azhar Press.
Suyuti, Jalaluddin ‘Abdul-Rahman bin Abi-Bakr. (2014). Al-Itqan fi ‘Ulum al-Qur’an. Research: Muhammad Abulfadl Ibrahim. Egypt: al-Hey’at al-Misriyah al-‘Ammah lil-Kitab.
Tabari, Muhammad bin Jarir. (1999). Jami’ al-Bayan fi Ta’wil al-Qur'an. First ed. Research: Ahmad Muhammad Shakir. Mu’assisah Al-Risalah.
Tabatabai, Seyyed Muhammad Hussein. (2014). Qur’an in Islam. Second ed. Correction: Reza Sutudeh. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Tabrisi, Fadl bin Hassan (1994). Majma’ al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an.First ed. Research: A group of researchers.Beirut: Al-‘Alami Publishing House.
Tayalisi, Abu Dawud Sulayman bin Dawud (1998). Masnad Abu Dawud al- Tayalisi. First ed. Research: Muhammad bin ‘Abdul Muhsin al-Turki. Egypt: Dar Hijr.
The Encyclopedia of Islam (1986). Leiden. Brill.
Tirmidhi, Muhammad bin ‘Isa. (2015). Sunan al- Tirmidhi. Second ed.Research: Ahmad Muhammad Shakir, Muhammad Fu’ad ‘Abdul-Baghi and Ibrahim ‘Atwah. Egypt: Matba’at Mustafa al-Babi al-Halabi. Press.
Tusi, Abu Ja’far Muhammad bin Hassan. (1985). Tahdhib al-Ahkam fi Sharh al-Maqni’ah lil-Sheikh Mufid. Fourth ed. Research: ‘Ali Akhundi. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyah.
Zarkashi, Abu ‘Abdullah Badr al-Din Muhammad bin ‘Abdullah (1997). Al-Burhan fi ‘Ulum al-Qur'an. First ed. Research: Muhammad Abulfadl Ibrahim. Dar Ihya’ al-Kutub al-‘Arabiyah. Isa al-Babi al-Halabi va Shuraka.
Zarqani, Muhammad ‘Abdul-‘Azim. (2001). Manahil