هویت اجتماعی جامعه مدنی با تکیه بر فرآیند تاریخ‌نگاری سوره بقره

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

مدرس گروه معارف اسلامی دانشگاه خاتم‌الانبیاء(ص)، تهران، ایران.

چکیده

سوره بقره بنا بر ادله‌ی تاریخ‌نگاری، نخستین سوره‌ای است که پس از هجرت در مدینه نازل شده که تنوع و گستردگی موضوعات در این سوره، سبب شد که نزول دو ساله‌ای به فاصله سال‌های اول تا دوم هجرت را برای آن درنظر داشته باشیم. در بحبوحه‌ی عصر نزول این سوره، جامعه‌ای که رسول خدا (ص) در آن ظهور کرد، جامعه‌ای یکپارچه نبود، بلکه برعکس از قبایل، گروه‌ها و جماعات متفرق و پراکنده‌ای شکل گرفته بود که فقدان دولت مرکزی و نبود دین واحد سبب شده بود که هیچ‌گونه وجه هویتی مشترک نداشته باشد و لذا بخش مهمی از حیات سیاسی- اجتماعی آنها در جنگ با یکدیگر سپری شد. اما با تلاش رسول خدا (ص) این جامعه متفرق و پراکنده به جامعه‌ای یکدست با هویت اسلامی تبدیل شد.
بنابراین سوره بقره، فرآیند جامعه‌سازی دینی در مدینه را گام به گام به پیش برده و در این مسیر، بسترهای مناسبی برای آسیب‌پذیری جامعه نبوی وجود داشته است. از آنجا که این بسترها می‌توانست شرایط مساعدی در جهت تضعیف و فروپاشی انسجام داخلی جامعه نبوی و در نتیجه وقوع نقض عهد جمعی و پراکنده شدن مؤمنین از پیرامون پیامبر (ص) را از طریق تضعیف ارتباط و عهد و میثاق مؤمنان با خداوند ایجاد نماید، خداوند در سوره بقره ابتکار عمل را در دست گرفته و با طراحی یک مدل مهندسی، مسیر انسجام بخشی به جامعه نبوی را فراهم می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


The Holy Quran
Ālūsī, Mahmoud (1415 AH). Rūh al-Ma'ānī fī Tafsīr al-Qur’an al-‘Azīm. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Bahjatpour, Abdul Karim (2015). Recognition of the Qur’anic Surahs. Qom: Tamhid Institute.
Barqī, Ahmad bin Mohammad bin Khalid (1371 AH). Al-Mahāsin. Qom: Dar al-Kutub al-Islamīya.
Buqā’ī, Ibrahim bin Omar (1415 AH). Nazm al-Durar fī Tanāsub Āyat wal-Suwar. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Darwazah, Mohammad ‘Izzah (1421 AH). Al-Tafseer al-Hadith. Beirut: Dar al-Gharb al-Islami.
Dīyār Bekrī, Sheikh Hossein (nd). Ta’rīkh al-Khamīs fī Ahwāl Anfus al-Nafīss. Beirut: Dar Sader.
Fakhr Rāzī, Muhammad bin Omar (1420 AH). Mafātīh al-Ghayb. Beirut: Dar 'Ihyā’ al-Turāth al-Arabī.
Farābī, Abu Nasr (1985). Fusūl Mutanazi'a. Tehran: Abu Zahra Library.
Himyarī Kalā'ī, Abu al-Rabī' (1420 AH). Al-Iktifā’ bimā Tadammanahū min Maghāzī Rasoul Allah wal-Thalāthat al-Khulafā’. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Ibn Hishām (1996). The Biography of Ibn Hisham [Translated by Hashem Rasouli.] Tehran: Ketabachi Publications.
Ibn Jawzī (1412 AH). Al-Muntazam fī Ta’rīkh al-Umam wal-Mulūk. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Jawadi Amoli, Abdullah (2013). The Commentary of Tasnim. Qom: Asra Publishing Center.
Khakban, Suleiman (2009). The Holy Qur’an and Social Designing, Interdisciplinary Qur’anic Research Journal, Shahid Beheshti University, 1(3): 7-17.
Khalīfa bin Khayāt (1415 AH). History of Khalīfa. Beirut: Dar al-Maktab al-‘Ilmīya.
Makarem Shirazi, Nasser et al. (1992). The Commentary of Nemooneh. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamīya.
Mughnīyah, Mohammad Jawad (1424 AH). Al-Tafsīr al-Kāshif. Qom: Dar al-Kutub al-Islamīya.
Nejati, Mohammad Osman (2002). Qur’an and Psychology [Translated by Abbas Arab.] Mashhad: Astan Quds.
Qurashī, Ali Akbar (1996). Commentary of Ahsan al-Hadith. Tehran: Printing and Publishing Center.
Qutb, Sayed (1425 AH). Fī Zilāl al-Qur’an. Beirut: Dar al-Shorouk.
Salehi Dimashqī, Muhammad bin Yusuf (1414 AH). Ubul al-Hudā wal-Rashād fī Sīrat Khayr al-‘Ibād. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmīyah.
Shahātah, Mahmoud (1986). An introduction to Research on the Goals and Objectives of the Surahs of the Holy Qur’an [Translated by Seyed Mohammad Bagher Hojjati.] Qom: Islamic Culture Publishing House.
Suyūtī, Jalaluddin Abdulrahman (1421 AH). Al-Itqān fī ‘Ulūm al-Qur’an. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.
Tabātabā’ī, Mohammad Hossein (1390 AH). Al-Mīzān fī Tafsīr al-Qur’an. Beirut: Al-A'lamī Institute for Press.
Tabrisī, Fadl bin Hassan (1993). Majma' al-Bayān fī Tafsīr al-Qur'an. Tehran: Nasser Khosrow.
Tabrisī, Fadl bin Hassan (1998). Tafsīr Jawāmi' al-Jāmi' [Translated by Ali Abdul Majidi and Abdul Ali Sahibi.] Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing House.
Tūsī, Mohammad bin Hasan (1414 AH). Al-'Amālī. Qom: Dar al-Taqwā.
Tūsī, Mohammad bin Hasan (1986). Tahdhīb al-Ahkam. Tehran: Dar al-Kutub al-Islāmīya.
Tūsī, Mohammad bin Hasan (nd). Al-Tibyān fī Tafsīr al-Qur'an. Beirut: Dar 'Ihyā’ al-Turāth al-Arabī.
Zamakhsharī, Mahmoud (nd). Al-Kashāf. Beirut: Dar al-Fikr.